دسته: آموزش

آب به عنوان منشاء حیات و زیر بنای رشد توسعه به رغم ارزش و اهمیتش در بسیار موارد به طور بیهوده و ندانسته تلف می شود و این درحالی است که رشد روز افزون جمعیت، استفاده ی صحیح از منابع آب موجود را طلب می کند ، چرا که کمبود آب بزرگترین مانع توسعه است.
با توجه به اینکه کشور ما در کمر بند خشک جهان قرارگرفته و میزان بارندگی آن یک سوم متوسط جهانی است ودوره های خشکسالی بر اساس سوابق به کرات اتفاق می افتد، لذا بر اساس این ویژگی ها طلب می کند که با قبول این وضعیت در جهت استفاده ی بهینه از آب گام های موثری را برداریم و طبیعی است که اقدام های مناسب ، مانع بروز خسارت های گسترده و قابل توجه شود.

تولیدات کشاورزی در کشور ما به سمت تولید ارزان ترین و پرآب بر‌ترین محصولات حرکت کرده و البته این محصولات بیشترین سهم صادرات را نیز به خود اختصاص داده است. با وجود بحران کم آبی در ایران و با وجود آنکه ۹۲ درصد منابع آبی تجدید پذیر در بخش کشاورزی مصرف می‌شود،  کارشناسان معتقدند صادرات این نوع محصولات کشاورزی مزیت تجاری ایران نیست.

متوسط سالانه بارش در ایران ۴۰۰ میلیارد متر مکعب است که به طور متوسط ۲۷۰ میلیارد متر مکعب به دلیل تبخیرشدن تلف می‌شود بنابراین از این منبع تجدیدپذیر آب، حدود ۱۳۰ میلیارد متر مکعب باقی می‌ماند و از این میزان، ۹۲ میلیارد مترمکعب به آب‌های سطحی می‌پیوندد و ۳۸ میلیارد متر مکعب به آبخوان‌ها نفوذ می‌کند.

از طرفی با اینکه متوسط سالانه  آب شیرین قابل دسترس برای هر ایرانی در سال ۱۳۳۵، ۷ هزار متر مکعب بوده است در سال ۱۳۸۰ این رقم به ۱۸۰۰ مترمکعب کاهش یافته و اگر بر اساس پیش‌بینی‌ها جمعیت کشور در سال ۱۴۰۰به ۱۰۰ میلیون نفر برسد سرانه آب قابل دسترس در این سال به ۱۳۰۰ متر مکعب می‌رسد. با توجه به کاهش بارش‌ها پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد رقم سرانه در سال ۱۴۱۰ به کمتر از ۱۰۰۰ متر مکعب برسد.

تغییرات اقلیم یکی از علل اصلی تشدید کم آبی در کشور است. کاهش ۹ درصدی متوسط بارش در کشور،افزایش ۵/۰ درجه‌ای درجه حرارت، کاهش متوسط روان آب‌ها به میزان ۲۵ درصد در حوضه‌های بزرگ آبریز کشور وتشدید رقابت بخش‌های مصرف کننده آب از اثرات محتمل تغییر اقلیم خواهد بود.
بیشترین میزان مصرف آب در دنیا در بخش کشاورزی است. در ایران نیز کشاورزی بیشترین مصرف آب را دارد با این تفاوت که سهم کشاورزی ایران در مقایسه با سایر کشورها از استانداردهای جهانی بسیار بالاتر است.

براین اساس مصرف خانگی ۶ درصد، صنعت ۲ درصد و کشاورزی نیز۹۲ درصد منابع آب را به مصرف می‌رساندکارایی آب در کشور‌های پیشرفته بیشتر از ۳ کیلوگرم بر متر مکعب است.
بدین معنا که از هر متر مکعب آب می‌توان سه کیلوگرم محصول کشاورزی تولید کرد.  در حالی که راندمان مصرف آب در ایران به یک کیلوگرم بر مترمکعب نیز نمی‌رسد. بر این اساس، ایران در بهره‌وری از آب در بین ۱۲۳ کشور رتبه ۱۰۲ را کسب کرده است.

اهمیت منابع آب شیرین و بحران کمبود آب در عصر حاضر، موضوع اصلی آثار پیش رویتان است که از میان آثار راه یافته به نمایشگاه نخستین جشنواره ی ملی کاریکاتور گنجینه ی آب اهواز گلچین شده است.
هنرمندان در این جشنواره به نگاهی به هویت آب در فرهنگ ایران، به بحران‌های حاصل از سوء رفتار با این سرمایه‌ی زندگی پرداخته اند.

آلودگی آبهای زیرزمینی در اثر نفوذ آلودگی از سطح زمین و یا اطراف منبع آن صورت می‌گیرد و در این میان ، ریشه‌های درختان و یا گیاهانی که به منبع راه یافته‌اند نیز مورد توجه است.

موارد مورد توجه در یک منبع آب زیرزمینی

در یک منبع آب زیرزمینی ، عواملی چون عمق آب ، عمق ایستایی ، تغییراتی که ممکن است در اثر پمپاژ حاصل گردد، باید تعیین شود و تجزیه آب چاه و آبهای اطراف آن ، نشان خواهد داد که این منبع زیرزمینی از یک محل یا بیشتر تغذیه می‌شود.

علل آلودگی آبهای زیرزمینی

آلودگی آبهای زیرزمینی ممکن است از آبهایی که به آن وارد می‌شود و یا از منابع دور دست باشد و اگر این آلودگی از منابع دور دست وارد آب شود، تعیین محل آلوده کننده بسیار مشکل است. اگر بعد از پمپاژ ، آلودگی در آب مشاهده شود، باید مطالعه‌ای در منابع آلودگی اطراف چاه ، مثل چاه‌های توالت به عمل آید. عوامل موثر در ممانعت از آلودگی آبهای زیرزمینی به عمق چاه ، وضع طبیعی محلی که چاه در آن قرار دارد و جهت حرکت آبهای زیرزمینی مربوط است.

در هر صورت ، شعاعی که تحت اثر آن ممکن است آب زیرزمینی آلوده گردد، معمولا از حدود ۲۰ برابر تغییرات سطح ایستابی دراثر پمپاژ چاه بیشتر نیست. و اگر زمین اطراف چاه از سنگهای شکسته باشد، این مهم کمی زیادتر است. به عنوان مثال اگر تغییرات ایستابی چاهی ، ۰٫۵ متر باشد، شعاع آلودگی آن ۱۰ متر خواهد بود.

سرعت واقعی جریان آب به چاه

سرعت واقعی جریان آب از هر نقطه به چاه ، با فاصله آن از چاه تغییر می‌کند و این سرعت در هر نقطه برابر است با سرعت واقعی جریان آب در موقع ورود به چاه تقسیم بر مجذور فاصله. مثلا اگر سرعت حرکت آب در موقع ورود به چاه ۵۰ میلیمتر بر ثانیه باشد، در فاصله ۱۰ متری، ۰٫۵ میلیمتر و در ۵ متر، ۲ میلیمتر در ثانیه خواهد بود.
باید توجه داشت که این رابطه ، یک رابطه تجربی تقریبی است، وگرنه برای محاسبه سرعت واقعی بطور دقیق ، به آزمایشات محاسبات بسیار طولانی و پیچیده‌ای نیاز است.

تاثیر عمیق چاه در تصفیه آب

اقشار مختلف زمین ، خود عامل مهمی در تصفیه آبهای آلوده است، اگر عمق چاه ۱۰ متر باشد، این ضخامت زمین نمی‌تواند چاه را از آلودگیهای موجود در سطح زمین مصون نگهدارد، ولی اگر این عمق به ۲۰ تا ۲۵ متر برسد، باید انتظار داشت که تصفیه طبیعی صورت بگیرد و آلودگیهای موجود در سطح زمین عملا قادر به نفوذ در آب چاه نشوند. در صورت تماس فاضلاب با آبهای زیرزمینی ، مقادیر اکثر آنیونها بویژه نیترات و کلرورها در آنها بالا خواهد رفت و این امر یکی از بهترین علائم هشدار دهنده است.
بدیهی است در صورت این آلودگی علاوه بر آنیونها و کاتیونها بعضی از انواع باکتریها و ویروسهای فاضلاب نیز می‌توانند وارد جریان آبهای زیرزمینی شوند. می‌توان انتظار داشت که در شرایط مطلوب ، زمین ، قادر به تصفیه طبیعی ۹۹ درصد آلودگیها باشد. ولی برای اینکه زمین قادر به این تصفیه طبیعی باشد، باید نحوه و چگونگی دفع فاضلاب را با دقت تمام با احتساب جوانب امر صورت گیرد

انواع آلوده کننده های آبهای زیرزمینی و نحوه از بین بردن آنها
متاسفانه ، ورود آلوده کننده‌های فاضلاب ، باعث فعالیت‌های غیر هوازی خواهد شد، ولی اگر آلودگی در حین نفوذ رقیق شده باشد، مشکلات ناشی از آنها کمتر خواهد بود. تخلیه فاضلاب‌های صنعتی در زمین نیز با ورود فلزات سنگین که اغلب خاصیت سمی دارند، آلودگیهای شدید شیمیایی و احیانا” میکروبی در آبهای زیرزمینی تولید می‌نماید و چه‌بسا اتفاق می‌افتد که دیگر از این آبهای زیرزمینی نتوانیم در مصارف عمومی استفاده کنیم و باید برای مصرف مجدد ، متحمل هزینه‌های گزافی گردیم.
برای جلوگیری از فعالیت باکتریهای بی‌هوازی در تخلیه مواد جامد دفعی در گودال ، می‌توانیم از محلول ۲۰ میلی‌گرم در لیتر ، کرومات و یا ترکیبات نیتراتی استفاده کنیم، البته مقدار معرف آنها با در نظر گرفتن جوانب امر باید تعیین شود.
نفت یکی از آلوده کننده‌های آبهای زیرزمینی است.این ماده ممکن است حتی آب زیرزمینی را برای همیشه غیر قابل استفاده نماید و در امر پمپاژ هم بعلت حل پوششهای قیری ، مشکلات جدی ایجاد می‌کند. آلوده کننده‌هایی که در ضمن فعالیتهای کشاورزی ممکن است وارد آبهای زیرزمینی گردند (نظیر حشره کشها) ، گاها فاجعه‌های بزرگی به بار می‌آورند. مثلا ممکن است ضمن کلرینه کردن آبهای زیرزمینی با ایجاد ترکیبات جدید کلردار مواد جدید که مسومیت آنها به مراتب از خود حشره کشها زیادتر است، ایجاد نمایند (نظیر کلرور فنیل)
جمع بندی مطالب

• باکتریها و ویروسها در حین نفوذ آب و یا حرکت آن ، به آبهای زیرزمینی می‌پیوندند، ولی این عوامل هیچگاه در خلاف جهت جریان آبها حرکت نخواهد نمود.
• حرکت عوامل مندرج در فوق ، در حین پمپاژ آبهای زیرزمینی تشدید می‌شود.
• وضع باکتریها و ویروسها بعد از پیوستن به آبهای زیرزمینی مشابه وضع آنها در آبهای سطحی است.
• مقدار باکتریها و ویروسهایی که قبل از رسیدن به منابع آب زیرزمینی قابل حذف هستند، متناسب با عوامل مختلف از همه مهمتر فاصله آنها از منبع و قابلیت نفوذپذیری زمین است.
• بهترین نوع زمین مواد برای حذف باکتریها ، زمین با دانه بندی یکنواخت از ماسه‌های ریز با درصدی رس می‌باشد.
• حداکثر مسافتی که باکتریها و ویروسها در حالت عمودی می‌توانند حرکت نمایند تقریبا ۱۰ فوت است.
• غالب مواد شیمیایی حشره کشها ، و دترجنتها می‌توانند همراه آب به زمین نفوذ و به آبهای زیرزمینی داخل گردند.

با توجه به نزدیک شدن سال نو و سنت دیرینه خانه تکانی، شرکت آب و فاضلاب از شهروندان تقاضا می کند در این ایام مسئولانه تر، از آب استفاده کنند.

در آستانه ایام نوروز و بازار گرم سنت خانه تکانی میانگین مصرف آب در حوزه خانگی افزایش می یابد اما بدون شک منابع محدود آب مجالی برای استفاده بی رویه و نادرست از آب در شستشو ها و خانه تکانی باقی نمی گذارد بدیهی است
تنها از رهگذر مسئولیت پذیری و هم دلی شهروندان فهیم و مدیریت کلان مصرف و با تغییر برخی از روش های نادرست مصرف آب و استفاده از ابزارهای کاهنده می توان با دغدغه کمبود منابع آبی مقابله کرد.

از این رو شایسته است از مصرف غیرضروری آب پرهیز و در صورت نیاز به عنوان نمونه، برای شست وشوی فرش ها از خدمات موسسات قالی شویی استفاده شود تا از میزان هدررفت آب آشامیدنی تصفیه شده ای که با هزینه بالایی تولید می شود، جلوگیری کرد.

افزایش میانگین مصرف آب در روزهای پایانی به دلیل سنت خانه تکانی در اسفند ماه شهروندان با نظافت و شستشو به استقبال عید نوروز و فصل بهار می روند که در شرایط بحران خشکسالی
و کاهش نزولات آسمانی رعایت الگوی مصرف بهینه آب و پیشگیری از هدررفت این عنصر ارزشمند را می طلبد.بدون شک مراکز خدمات نظافتی میزان کمتری آب مصرف می کنند.

شهروندان شست وشوها را به روزهای پایان سال محول نکنند و با زمان بندی و توزیع کارهای خود در روزهای باقی مانده از افت فشار یا قطع آب به دلیل مصرف بالا جلوگیری نمایند

عموماً تولید هر کالا یا محصولی به مقدار مشخصی آب نیاز دارد. در کالاهای صنعتی، آب صرف سرد شدن ماشین‌آلات و شست‌وشوی مواد اولیه می‌شود؛
در صورتی که در تولید محصولات کشاورزی، آب ـ اعم از باران، آب‌های زیرزمینی و آب‌های سطحی و روان‌آب‌ها ـ برای رشد گیاهان و تغذیه حیوانات و سیراب شدن آن‌ها مصرف می‌شود.

این آب به نام «آب مجازی (Virtual Water)» شناخته می‌شود؛ چراکه اگرچه تا پیش از مصرف در صنعت یا کشاورزی به صورت فیزیکی وجود خارجی داشته است، اما حالا دیگر به این صورت وجود ندارد، بلکه به صورت مجازی همچنان در این محصولات موجود است. آب مجازی صرفا به آب داخل محصولات کشاورزی مانند میوه‌جات گفته نمی‌شود؛
بلکه به همه آب‌هایی که از ابتدا برای رشد گیاه مصرف شده تا به صورت محصول نهایی مصرف شود، می‌گویند؛ به عنوان مثال یک کیلوگرم گوشت گاو، به طور متوسط ۱۳ هزار لیتر آب برای تولید نیاز دارد
که به کل حجم آبی که از زمان تولید علوفه مورد نیاز برای مصرف دام تا زمان انتقال یک رأس دام بزرگ به کشتارگاه و نهایتا تحویل محصول به صورت گوشت بسته‌بندی‌شده به مصرف‌کننده استفاده می‌شود، آب مجازی اطلاق می‌شود.

تجارت محصولات کشاورزی و به تبع آن آب مجازی، این امکان را می‌دهد که منابع آب در سطح جهانی صرفه‌جویی شود. این امر ناشی از تفاوت‌های بسیار در بازدهی آب مصرفی ـ خصوصا در بخش کشاورزی ـ در کشورهای مختلف است.
مفهوم تجارت آب مجازی بر این نظر استوار است که کشورهای فقیر از نظر آب (آب‌فقیر)، نیاز غذایی خود را به جای آنکه با ترویج کشاورزی سنتی و نابود کردن منابع آبی موجود و بسیار کم خود برطرف کنند، از طریق واردات محصولات از کشورهای غنی از آب (آب‌غنی) تأمین کنند.

تجارت آب مجازى طی دو دهه اخیر در جهان بارز شده، به نحوى که در آن به شکلى مسأله امنیت غذایى از محدوده داخلی خود کشورها به عرصه‌هاى بین‌­المللی گسترش یافته است.
تولید انبوه و ارزان‌تر کالاهاى اساسى در مناطق مستعد با استفاده بیشتر از آب سبز (آب حاصل از بارندگی) و تولید محصولات گران‌تر براى صادرات با آب آبى (روان‌آب‌ها) از جمله خصوصیاتى است که تجارت آب مجازى با خود به همراه دارد.

• مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران خواستار توجه به مدیریت مصرف آب در سنت نیکوی خانه‌تکانی شد.

محمد پرورش در گفتگو با روابط عمومی دبیرخانه دائمی حامیان آب گفت: در روزهای پایانی سال با توجه به سنت خانه‌تکانی و شست‌وشو آب بیش‌تری مصرف می‌شود.

 او افزود: هفته گذشته حدود ٢٠٠ هزار مترمکعب مصرف آب افزایش یافت و مصرف روزانه آب در روزهای اخیر به دو میلیون و ٩٠٠ هزار متر مکعب رسیده است.

همچنین درباره وضعیت سدهای تامین‌کننده آب تهران گفت: سدهای تهران نسبت به پارسال آب بیش‌تری دارند اما نسبت به دراز مدت کسری داریم.

پرورش ادامه داد: با برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده و در صورت همکاری شهروندان در مدیریت درست مصرف آب برای تابستان آینده کمبودها را می‌توانیم مدیریت کنیم.

• در استان تهران پنج‌میلیون و ۴٠٠ مشترک آب وجود دارد که ٣٠ درصد آنان بالای ٢٠ مترمکعب آب مصرف می‌کنند.

برای تشخیص این‌که آیا نامناسب‌بودن کیفیت آب (مانند رنگ، طعم، بو و …) مربوط به تاسیسات داخلی مشترکان است یا مربوط به آب آشامیدنی توزیعی توسط شرکت آب و فاضلاب است، شهروندان محترم باید نخستین شیر بعد از کنتور که اغلب داخل پارکینگ یا فضای سبز جلوی در ساختمان است را باز و پس از چند ثانیه،
یک لیوان شفاف بلوری تمیز را پر از آب کنند و ویژگی‌های ظاهری آب مانند رنگ، بو، ذرات و ناخالصی‌های موجود را بررسی کنند.
در صورت وجود اِشکال در آب خروجی از شیر بعد از کنتور،  بلافاصله با سامانه اطلاع‌رسانی ١٢٢ تماس بگیرند. ولی چنان‌چه آب خروجی از نخستین شیر بعد از کنتور فاقد هر گونه مشکل بود به این معناست که تاسیسات داخلی مشترک باعث بروز مشکل شده است
و این امر ناشی از استانداردنبودن لوله‌ها یا فرسودگی تاسیسات است که در نتیجه کیفیت آب توسط تاسیسات داخلی دستخوش تغییرات شده است و برای رفع مشکل باید تاسیسات داخلی توسط مشترک ترمیم شود.

• در صورتی که طی مدت زمان طولانی از آب شیر برداشت نشده باشد به عنوان مثال پس از برگشتن از مسافرت  ضروری است قبل از برداشت آب برای مصرف،
  حتما آب مانده در لوله‌ها و تاسیسات تخلیه تا آب تازه وارد لوله‌ها شود و مورد مصرف قرار گیرد.
  بعضی مشکلات مزه و بوی آب به مراحل تصفیه یا تکنیک‌های آن مربوط نیست، بلکه به علت ساکن‌ماندن آب در انتهای لوله‌ها، لوله‌کشی‌های بلند و شبکه‌های کم‌مصرف است.

• مخازن و پمپ‌های شخصی مورد استفاده توسط مشترکان به علت استانداردنبودن، نصب‌نشدن به صورت اصولی و شست‌وشونشدن درست با تواتر زمانی مناسب، می‌توانند سبب ایجاد بو، طعم و رنگ در آب شوند.

• چنان‌چه تاسیسات داخلی مشترکان به مخزن ذخیره آب مجهز باشد مخازن باید دارای استانداردهای لازم به لحاظ :
  جنس (پلی‌اتیلن)،
  رنگ (سفید تا در صورت وجود هرگونه آلودگی و کثیفی قابل رویت و تشخیص باشد)،
  اندازه (بر اساس جمعیت)
  و نوع طراحی (دوجداره تا باعث تغییرات دمایی آب نشود و دارای در و محل تخلیه بزرگ باشد تا به‌راحتی شست‌وشو شود) باشند و در تواتر زمانی مشخص بازررسی و شست‌وشو شوند.
  مخزن باید در محل مسقف و به دور از نور مستقیم خورشید نگه‌داری شود.

• چنان‌چه در تاسیسات داخلی دارای پمپ نصب شده است،
  ضروری است محل نصب پمپ بعد از مخزن ذخیره قرار داده شود و مخزن مستقیما از کنتور آب‌گیری کند.

• اگر جنس لوله‌های تاسیسات مشترکان استاندارد نباشد (در اثر گرما و سرما قوس پیدا کرده باشد) و یا لوله‌ها مستعمل و فرسوده باشند،
  می‌توانند سبب ایجاد رنگ، بو و طعم در آب شوند و بر مقبولیت، گوارایی و کیفیت آب اثر منفی داشته باشند.

• در برخی از مناطق شهر تهران، مالکان از چاه خصوصی برای تامین آب آشامیدنی استفاده می‌کنند و دارای دو شبکه آب‌رسانی هستند که یکی متعلق به شرکت آبفای استان تهران و دیگری شبکه خصوصی ویژه مشترک است و در برخی موارد دیده شده است که هنگام کاهش فشار آب، استفاده می‌شود.
  در این صورت به علت آلوده‌بودن آب چاه‌های خصوصی، استفاده از آب آن‌ها سبب ایجاد آلودگی شدید در آب آشامیدنی توزیعی توسط شرکت آب و فاضلاب می‌شود.
  بنابراین ضروری است که مشترکان به منظور محافظت از سلامت، بهداشت و کیفیت آب دریافتی از شرکت آب و فاضلاب دو سامانه را به هم متصل نکنند و از متصل‌نبودن دو سامانه  اطمینان کامل داشته باشند.

• گاهی آب برداشتی از شیر دارای رنگ سفید است که این رنگ به دلیل هوادهی آب است و باعث افزایش اکسیژن محلول در آب می‌شود که عاملی برای گوارایی و مقبولیت آب است.
  چنان‌چه رنگ سفید آب توام با بوی شدید وایتکس بود، ضروری است بلافاصله با واحد اطلاع‌رسانی ١٢٢ تماس گرفته شود تا اقدام‌های لازم برای رفع مشکل توسط شرکت آب و فاضلاب انجام شود.

• به منظور حذف بوی کلر از آب آشامیدنی،
  آب برداشتی از شیر باید به مدت پنج دقیقه داخل ظرف تمیزی در دمای اتاق نگه داشته شود و سپس برای آشامیدن مورد استفاده قرار گیرد.

• به منظور تهیه آب جوش (برای چای و …) به دلیل ملاحظات بهداشتی، مشترکان باید از شیر آب سرد، آب مورد نیاز را برداشت کنند و برداشت آب از شیر آب گرم به علت آن‌که مسیر آب‌گرم‌کن را طی کرده است، مناسب نیست.
  هم‌چنین برای تهیه آب جوش، جوشاندن آب به مدت یک تا سه دقیقه کافی است.

• تشکیل رسوب در کتری و سماور ناشی از سختی موقت آب است؛ سختی موقت آب در اثر حرارت، رسوب می‌کند.
  چنان‌چه از ظروف پیرکس ضدرسوب برای تهیه آب جوش استفاده کنیم به دلیل ممانعت از تشکیل رسوب لایه چربی روی سطح آب جوش یا چای تشکیل می‌شود.

• دستگاه‌های تصفیه آب در حقیقت آب‌شیرین‌کن هستند و برای مناطقی کاربرد دارند که دارای آب‌های سنگین و شور هستند.
  در کلان‌شهر تهران به دلیل استفاده از منابع سطحی آب، آب آشامیدنی توزیعی دارای TDS (کل جامدات محلول) در حد مطلوب بر اساس استاندارد ملی ایران (شماره ١٠۵٣) است. بنابراین در شهر تهران نیاز به استفاده از دستگاه تصفیه خانگی آب نیست.

• به منظور پیش‌گیری از بیماری واگیردار که از طریق تماس دست با شیر آب منتقل می‌شوند، استفاده از شیرهای چشمی در اماکن پر ازدحام مانند:
  مدارس، دانشگاه‌ها، باشگاه‌های ورزشی، مساجد، تفریح‌گاه‌ها، مراکز بهداشتی، مراکز خرید و … توصیه می‌شود.