بر اساس آخرین آمار تهرانی ها تنها در روز گذشته ۲میلیون و ۶۰۱ هزار و ۳۳۳ متر مکعب مصرف آب داشته اند که در قیاس با مدت مشابه سال قبل افزایش قابل توجهی نداشته است.
در حال حاضر متوسط نیاز آب شرب شهر تهران یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون متر مکعب برنامه ریزی می‌شود که با توجه به وضعیت آب و هوا، بارش، ذخیره برفی و منابع آب زیرزمینی بخشی از این نیاز از منابع آبی سطحی (سدهای پنجگانه تهران) و بخشی دیگر از منابع آب زیرزمینی تأمین می‌شود.
براساس آمارهای به دست آمده در سال گذشته جمعیت کشور نسبت به سال ۱۳۹۰ در حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر افزایش یافته، ولی به رغم این افزایش جمیعت مصرف آب تهران ۱.۷۲ درصد کاهش داشته است.
علاوه بر این در حال حاضر ۲۲ درصد از آب مصرفی استان تهران از سدها، ۲۰ درصد از روان‌آب‌ها و ۵۸ درصد از آب‌های زیرزمینی تامین می‌شود و بر اساس آمار سالانه با ۱۵۰ میلیون متر مکعب کسری مخازن زیرزمینی مواجه هستیم و طی ۱۱ سال سطح آب آبخوان تهران با افت ۱.۹ متری روبرو بوده است.
از سوی دیگر باید به این مساله نیز توجه کرد که از ۴۰۰ میلیارد متر مکعب منابع آبی در سال ۳۰۰ میلیارد متر مکعب تبخیر و از ۱۰۰ میلیارد متر مکعب باقیمانده، ۹۰ میلیارد در حوزه کشاورزی و ۱۰ میلیارد متر مکعب در حوزه آب شرب مصرف می‌شود.
بر اساس آخرین آمار میزان درصدتغییرات تجمعی نسبت به سال گذشته در روز قبل ۱.۱ درصد ثبت شده همچنین میزان برداشت از منابع سطحی ۲۰.۰۱۹.۶۰۴ مترمکعب که معال ۷۳.۷ درصد است ثبت شده همچنین میزان برداشت از منابع زیرزمینی نیز ۷۲۰.۰۸۳ مترمکب معادل ۲۶.۳ تخمین زده می شود.
علاوه بر این بر اساس آمار میزان آب شرب تأمین شده شهرتهران در سال آبی ۹۶-۹۵ حدود ۱ میلیارد و ۲۵ میلیون متر مکعب تخمین زده شده که حدود ۲۷۲ میلیون متر مکعب از این حجم آب از طریق منابع آب زیرزمینی و ۷۵۳ میلیون متر مکعب نیز از طریق سدهای پنجگانه تهران تأمین شده که بدین ترتیب در سال آبی گذشته بیش از ۷۳ درصد از آب شرب استان تهران از طریق منابع آب سطحی تأمین شده است.
به طور کلی تأمین و انتقال آب استان تهران از طریق دو سامانه شرق و غرب صورت می‌گیرد که سامانه شرق شامل سدهای لار، لتیان و ماملو و سامانه غرب شامل سدهای امیرکبیر و طالقان می‌شود، بر اساس آمار طی سال آبی گذشته حدود یک میلیارد و ۲۵ میلیون مترمکعب آب از منابع آبی سطحی و زیرزمینی برای تأمین آب شرب استان تهران اختصاص یافت.
سدهای پنجگانه تهران بخش عمده ای از آب شرب شهر تهران و شهر کرج را تأمین می‌کنند، آب سد طالقان از طریق یک خط لوله ۶۲ کیلومتری به قطر ۱۸۰۰ میلی متر به آبگیر بیلقان کرج منتقل و همراه با آب انتقالی از سد امیرکبیر به سمت تصفیه خانه‌های تهران هدایت می‌شود.
آب شرب انتقالی از سد لار نیز از طریق تونل و خط لوله به سمت تهران ارسال می‌شود که بخشی از آن به تصفیه خانه پنجم تهران و بخشی دیگر نیز به دریاچه سد لتیان منتقل می‌شود و آب انتقالی از سد لتیان به تصفیه خانه‌های شماره ۳ و ۴ تهرانپارس و آب شرب انتقالی از ماملو به تصفیه خانه شماره هفتم منتقل شده و پس از انجام فرآبندهای تصفیه به شبکه توزیع آب شرب شهر تهران تزریق می‌شود.
آب مهم ترین ماده شیمیایی موجود است و در قرن جاری منابع آب شیرین از چاه های نفت با ارزش تر خواهند بود.
۸۰% سطح زمین از آب پوشیده شده است که ۹۷% از آن شور، ۲% از آب های جهان به صورت یخ های قطبی و تنها ۱% آب جهان شیرین و قابل استفاده است.
منابع آب طبیعت شامل آب های زیر زمینی مثل آب چاه ها و چشمه ها، آب های سطحی مثل رودخانه ها و جویبارها، آب های شور دریاها و اقیانوس ها می باشند.
هر کدام از انواع آب های طبیعت ویژگی خاص خودش را دارد، ویژگی های آب های زیرزمینی اینست که مواد معلق، مواد آلی در آنها معمولاً کم است، Fe2+ و Mn2+ در آنها کم و CO2 نسبتاَ زیاد است، املاح محلول و سختی آنها نسبتاً زیاد است، چاه های کم عمق ممکن است آلوده به میکروب باشند.
ویژگی های آب های سطحی اینست که زلال هستند، معمولاً به میکروارگانیسم ها آلوده هستند، مقدار آمونیاک و نیترات آنها ممکن است زیاد باشد، در صورت عبور از نواحی صنعتی، به مواد شیمیایی آلوده هستند، املاح محلول آنها نسبتاً کم است، pH آنها در حدود ۸-۷ است.
ناخالصی های آب
آب خالص در طبیعت وجود ندارد. ضمن استقرار آب در یک مکان یا جاری شدن در یک منطقه، مواد جامد و گازهای محلول در آب، در آن حل و مواد ریز غیر قابل حل در آن به صورت معلق در می آیند.
ناخالصی های آب سه دسته کلی هستند: ۱- یون ها (کاتیون ها و آنیون ها) ۲- گازهای محلول در آب (اکسیژن، دی اکسید کربن و …) ۳- مواد معلق (گل و لای، باکتری ها و …)
ناخالصی های گازی
مهم ترین ناخالصی های گازی آب به شرح زیر می باشد:
اکسیژن (O₂): منشأ آن اکسیژن هوا است و باعث گوارایی آب و در ضمن خورندگی آن می شود.
دی اکسید کربن (CO₂): منشأ آن تجزیه بی کربنات ها در اثر کاهش pH و CO₂ هوا است.
آمونیاک (NH3): منشأ آن ترکیبات ازت دار آلی و باکتری ها می باشد.
هیدروژن سولفوره (H2S): منشأ آن تجزیه ترکیبات گوگرد بوسیله باکتری ها است و باعث ایجاد طعم وبوی بد آب می شود.
علی‌رغم اینکه سال ۹۶ با باران‌های خوبی همراه شد اما همچنان بحران آب بر کشور سایه گسترانده است که همین مساله نیز موجب شده مسوولان آبی مبالغ میلیاردی را برای گذر از بی آبی تابستان درنظر بگیرند.
در حال حاضر منابع آبی کل ایران محدود است و به همین منظور پروژه‌هایی در دست اجرا قرار گرفته اما با توجه به اینکه بسیاری از این پروژه‌ها طولانی‌مدت هستند، نمی‌توان گفت که در تمام شهرها مشکلی از نظر تامین منابع آب وجود ندارد.
بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته ۴۹۰ میلیارد تومان بودجه به منظور گذر از پیک تابستانی سال جاری تصویب شده است تا بتوان با این بودجه پروژه‌های اضطراری را اجرایی کردبه.طور مثال در استان زاهدان مشکل شبکه توزیع وجود دارد که باید برای این مسئله پروژه‌هایی تعریف شود و گرچه در حال حاضر این پروژه‌ها تعریف و در دست اجرا قرار گرفته اما مشکل بحران آب همچنان در سراسر کشور خودنمایی می‌کند.
البته این شرایط در حالی است که بر اساس آخرین آمار میزان بارش‌های امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۱۸۸ میلی‌متر، پنج درصد و در مقایسه با متوسط ۴۸ ساله ۱۸۴ میلی‌متر هشت درصد افزایش داشته است اما با این وجود باید به مساله کمبود منابع آبی در کشور توجه کرد.
با این حال با توجه به اینکه تمام شهرها با در نظر گرفتن میزان مصرف طراحی می‌شوند، زمانی که مصرف بالا می‌رود، مشکلاتی برای این شهر ایجاد می‌شود. لذا لازم است که مشترکان در میزان مصرف آب خود مدیریت کافی داشته باشند.
به‌طور کلی طبق برآورد وزارت نیرو با توجه به‌اینکه سال گذشته با تدبیر مشترکان تابستان بدون کاهش فشار و کمبود آب پشت سر گذاشته شد پیش‌بینی شده که امسال نیز مشکلی از نظر منابع آبی وجود نداشته باشد.
مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران گفت:
براساس پیش بینی های سازمان هواشناسی و انجمن های بین المللی در فروردین ماه و اردیبهشت ماه پیش رو شرایط خوبی را از نظر بارندگی خواهیم داشت.
وی در خصوص آخرین وضعیت سدهای کشور، اظهار کرد: به غیر از چهار سد خوزستان، درودزن، ملاصدرا و زاینده رود مابقی سدهای کشور وضعیت خوبی دارند.
با بیان این که سد خوزستان نسبت به سال قبل چهار میلیارد مترمکعب کمتر از سال گذشته ورودی آب داشته است، عنوان کرد:
در سدهای درودزن و ملاصدرا و زاینده رود نیز شاهد کاهش ورودی آب بوده ایم که امیدواریم در ماه های آینده این کمبود جبران شود.
مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران با اشاره به وضعیت بارش ها در ماه های اخیر، ادامه داد:
با توجه به این که در حوزه های کشور میزان نزولات جوی به لحاظ برفی شرایط مطلوب تری را نسبت به گذشته داشته است، پیش بینی می شود که در ابتدای سال آینده شاهد وضعیت خوبی در منابع آبی باشیم.
به گفته وی این مساله بدین معنا نیست که بحران آب در کشور کمرنگ شده است،
چرا که بحران ۱۵ ساله ایران با بارش های این چنینی برطرف نخواهد شد اما به طور کلی می توان گفت که در حال حاضر شرایط منابع آبی وضعیت مطلوبی دارد.
محمد پرورش در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس در پاسخ به این سؤال که آیا قانون قطع آب مشترکان پرمصرف در سال ۱۳۹۶ اجرایی می‌شود،
گفت:
در ارتباط با برخورد با انشعابات پرمصرف باید اذعان کنم که فرآیند آن در حال طی شدن است و اخذ مجوز آن باید از طریق وزارت نیرو پیگیری شود.
پرورش در خصوص اینکه روند احداث رینگ آب تهران در حال حاضر در چه وضعیتی است و چه زمانی به پایان می‌رسد، گفت:
۹۰ درصد پروژه‌هایی که در تهران در بخش آب اجرا می‌شود با هدف بالا بردن کیفیت آب تهران است هر چند اگر شهر تهران از لحاظ کمیت با کمبود مواجه شود مشکلاتی ایجاد می‌شود اما به هر حال کیفیت برای ما بسیار مهم است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران
با تأکید بر اینکه پروژه‌های مختلفی برای بالا بردن کیفیت آب در تهران اجرا می‌شود، اظهار داشت:
ما به دنبال این هستیم تا هر چه سریع‌تر رینگ آب تهران را با حضور و ورود بخش خصوصی به این پروژه نهایی کنیم.
پرورش ادامه داد:
پیشنهاد ما به سایر شهرها این است که تمام شهرها همانند تهران به رینگ آب که هم از لحاظ پدافندی می‌تواند کمک‌های بسیاری به شهر کند و می‌تواند موجب بالا رفتن کیفیت آب شود، مجهز شوند.
وی تصریح کرد:
به هر حال تمام شدن پروژه رینگ آب تهران نیازمند منابع مالی زیادی است و تا کنون نیز چندین بخش آن مثل مسیر بعثت تا بهشت سلیمانی به بهره‌برداری رسیده است.
به گفته وی،
اگر مسیر تصفیه‌خانه کن تا یافت‌آباد در قالب پروژه رینگ آب تهران نیز مرتفع شود نگرانی از پایداری آب جنوب غرب تهران نیز برای همیشه مرتفع خواهد شد بنابر این امیدواریم در شش ماهه اول سال ۹۶ این پروژه نیز به بهره‌برداری برسد.
وزیر نیرو در اولین کنفرانس تغییر اقلیم در ایران گفت:
میزان تغذیه آب زیر زمینی ۱۵ درصد کاهش داشته و ریزش برف در مقایسه با بارندگی با کاهش روبه‌رو بوده است. همچنین دامنه پوشش برف حدود ۲۰۰ متر کاهش داشته است.
وزیر نیرو در اولین کنفرانس تغییر اقلیم در ایران ضمن ابراز خرسند از برگزاری این کنفرانس بیان کرد:
تغییر اقلیم به معنای تغییر بلند مدت آب و هوایی تمامی زندگی انسان‌ها را تحت الشعاع خود قرار داده است و تمامی حوزه‌ها به خصوص اقتصاد و اجتماع از آن تاثیر پذیرفته است.
وی با اشاره به نمودهای تغییر اقلیم در بخش آب گفت:
آنچه که آمارها می‌گویند این است که در مقایسه با دو دهه گذشته ما با کاهش ۱۰ درصدی در بارش مواجه بوده‌ایم. حدود یک و نیم درجه دما افزایش پیدا کرده و حدود ۲۵ میلیارد متر مکعب تبخیر آب افزایش پیدا کرده است. همچنین حدود ۲۰ درصد روان آب و رودخانه با کاهش روبه‌رو بوده است.
او افزود: میزان تغذیه آب زیر زمینی ۱۵ درصد کاهش داشته و ریزش برف در مقایسه با بارندگی با کاهش روبه‌رو بوده است. همچنین دامنه پوشش برف حدود ۲۰۰ متر کاهش داشته است.
وی با بیان اینکه زمان ذوب برف‌ها یک ماه زودتر اتفاق می‌افتد گفت:
این نشان می‌دهد که پایداری برف در ارتفاعات کم شده است. تعداد دفعات باران‌های غیر موثر کاهش پیدا کرده است.
بیشترین کاهش بارندگی به حوزه دریایی عمان و خلیج فارس متعلق است و در حوزه‌های بندرعباس و کارون و کرخه بارندگی کاهش داشته است.
او گفت: در اغلب شهرهایی کشور با مشکل تامین آب شرب مواجه هستیم، امروز یک سد (کرج) در تهران آب مردم را تامین نمی‌کند. خط دوم انتقال آب برای زاهدان در حال اجرا است.
این مختص شهرهای بزرگ نیست بلکه شهر کوچکی مثل بانه با وجود سد بانه با مشکل تامین آب روبه‌رو است. بنابراین یک سد دیگر در عباس آباد ساخته می شود تا آب شهر را تامین کند.
وزیر نیرو در ادامه بیان کرد: مسئله زیان‌های ناشی از کاهش بارندگی‌ها و افزایش تبخیر‌ها به طور خاص در استان‌های خوزستان و فارس زندگی را تحت تاثیر قرار داده است.
در تمام تالاب‌های با تغییر اقلیم مواجهیم. بروز و شدت یافتن گرد و غبار از اثرات تغییر اقلیم است. امروز ما نه تنها در جنوبی و شرقی و شهرهای مرزی کشور با پدیده گرد و غبار روبه‌رو هستیم بلکه غرب و شهرای مرکزی مثل تهران نیز با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند.
او با اشاره به افزایش جمعیت و افزایش مصرف آب و تاثیرات آن گفت: اولین مسئله‌ای که با رخ دادن این پدیده با آن روبه رو هستیم سلامت انسان‌ها است. علاوه بر آن تاثیرات اقتصادی نیز از این پدیده تاثیر می‌پذیرند. امروز کشاورزی در بسیار مناطق با مشکل مواجه شده‌است.
وزیر نیرو افزود:
علاوه بر اینکه ما با کاهش منابع آب زیر زمینی و منفی شدن تراز آبی زیر زمینی مواجه هستیم، برای بالا کشیدن آب از عمق‌های زیاد چاه‌‌ها برای کشاورزی نیازمند انرژی زیادی هستیم.
مدیر دفتر مدیریت مصرف و نظارت بر کاهش هدر رفت آب شرکت آب و فاضلاب کشور ، بتازگی اعلام کرده است :
برای کاهش هر یک درصد تلفات آب یک هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان بودجه نیاز است.
هزینه کرد چنین رقم بالایی برای کنترل هدررفت آب زمانی می تواند به مساله جدی و هزینه زا برای کشور تبدیل شود که مقایسه بین میزان هدر رفت آب در ایران با متوسط جهانی آن،
نشان می دهد که این میزان در کشور ما ۲۸ تا ۳۰ درصد یعنی سه برابر جهانی است .درحالی که متوسط هدر رفت آب در دنیا ۹ تا ۱۲ درصد گزارش شده است.
براساس آمارها سرانه آب تجدید پذیر ایران در یک سده گذشته از ۱۴ هزار مترمکعب به یک هزار و ۶۰۰ متر مکعب رسیده است.
هر چند که برخی کارشناسان افزایش جمعیت کشور در یک سده گذشته را عامل مهمی در کاهش سرانه آب تجدید پذیر می دانند اما نباید فراموش کرد که ایران یکی از کشورهایی است که در منطقه نیمه بیابانی قرار گرفته و میزان بارش سالانه در آن یک سوم متوسط جهانی است.
حال با توجه به چنین شرایطی و در حالی که سازمان یونسکو اعلام کرده است کشور ایران تا سال ۲۰۲۵ در بحران آب قرار می گیرد باید چه راهکارهایی برای کنترل هدر رفت آب در نظر گرفته شود تا بتوان در دراز مدت از تنش های آبی پیشگیری کرد؟
تغییر در الگوی مصرف آب در بخش کشاورزی
تغییر نگرش کشاورزان
اجرای طرح آب مجازی
اجرای برنامه کشت متناسب با شرایط منطقه ای
طی سال های گذشته، کشاورزان در الگوی سنتی کشت، بدون توجه به شیوه های بهینه سازی کشاورزی، ظرفیت های زمین و نیازهای بازار مصرف،
تنها با درنظر گرفتن قیمت و بازار فروش یک محصول، به کشت محصولی خاص پرداخته اند.
کشت خودسرانه و بدون برنامه ریزی نه تنها برای تعادل بازار آسیب زا است بلکه تاکید بر کشت یک یا چند محصول، برای منابع آبی، اکوسیستم و خاک نیز آسیب های زیادی به دنبال دارد.
یکی از مهمترین اشتباهات راهبردی کشاورزان که در برخی مناطق از دید مسوولان جهاد کشاورزی نیز پنهان مانده است، کشت محصولاتی پرآب است که در استان های خشک کشور انجام می شود. کشت برخی محصولات کشاورزی مانند برنج، هندوانه و خربزه در استان های کم آب موجب هدررفت بیش از پیش آب می شود
زیرا اندک آب این استان ها صرف آبیاری این محصولات شود. برای تولید هر کیلوگرم برنج نیاز به مصرف بیش از ۴ هزار لیتر آب است که برای استانی که میزان بارش در آن کمتر از متوسط کشوری می باشد می تواند یک فاجعه آبی تلقی شود
در پایان باید گفت:
اجرایی شدن طرح آمایش سرزمین و اختصاص یافتن کشت یک محصول به منطقه ای خاص در کشور می تواند بسیاری از مشکلاتی که در زمینه هدر رفت آب وجود دارد را حل کند.
البته نباید انتظار داشت که کشت محصولات مختلف کشاورزی باید در تمامی استان های کشور انجام شود. با توجه به اینکه میزان مصرف آب در بخش صنعت کشور تنها دو درصد از آب مصرفی کشور است بخش مرکزی، شرقی و جنوب شرق ایران می تواند میزبان های خوبی برای تولیدات صنعتی باشند.
منبع: خبرگزاری ایرنا