«رضا اردکانیان» در جمع بندی نتایج نخستین اجلاس هم اندیشی با متخصصان علوم آب و محیط زیست افزود: امروز در جهان بویژه در مناطق خشک و نیمه خشک این باور وجود دارد که نوع مدلی که کشورها و حکومت‌ها برای حکمرانی و حل و فصل مسائل آب انتخاب می‌کنند، به نوعی معرف سطح توسعه یافتگی آن دولت‌ها بوده است.
اردکانیان خاطرنشان کرد: ما این فرصت را داریم که همچنان از همان موضع انگشت گذاشتن بر ضعف‌های یکدیگر حرکت کنیم و ترجیح ما در این باشد که مساله واحد آب به بخش‌های مختلف تقسیم شود و در بخش‌های مختلف به زیر بخش‌های متعدد و این تقسیم بندی به همین شکل ادامه پیدا کند.
وی ادامه داد: با انتخاب این روش در شرایط حاضر با جمعیت ۸۰ میلیونی کشور، با تقاضاهای وسیع و بدمصرفی‌های گسترده در کشور گرفتاری‌های بزرگتری در پیش روی ما خواهد بود و این مشکلات تاثیر خود را بر سایر شئون اجرای امور و برنامه‌های توسعه و مدیریت کشور نشان خواهد داد.
وزیر نیرو گفت: اگر حرکتی را در سطح ملی به صورت نظامند و با برنامه شروع نکنیم و توجه جدی به کمبود فرصت و زمان نداشته باشیم، شیوه‌های دیگر همچون افزایش بارش‌ها و منابع مالی نمی‌توانند مسائل ما حل و فصل کند.
وی تاکید کرد: هر چه سریعتر بایسد با روش‌های مختلف هم در مجموعه وزارت نیرو و هم در داخل سازمان دولت بین وزارت نیرو و سایر دستگاه‌ها و هم در مجموعه‌های پژوهشی و تحقیقاتی و همچنین در ارتباط با سایر قوا و در صحنه افکار عمومی به سمت تعریف مساله واحد آب برویم و نباید ظرفیت‌های ارزشمند خود را در شرایط حاضر بیش از این تقسیم کنیم.
اردکانیان به بایدهای این بخش اشاره کرد و گفت: ما هر چه سریعتر باید قادر باشیم و بتوانیم در مقیاس‌های محلی منافع موجود در این بخش را تعریف کنیم که اگر این امر صورت نگیرد گفت‌وگوی ذینفعان به جلسات اصحاب دعوا تبدیل خواهد شد.
وی ادامه داد: اگر بنا باشد نفع مشترکی تعریف شود به یقین هر کدام از طرفین موضوع با دعوای خود در پی منافع خود وارد بحث خواهند شد و هیچ فضای امکان پذیر قابل ملاحضه‌ای ایجاد نخواهد شد.
اردکانیان تاکید کرد: ما ناگریز از این هستیم که در عین اینکه در سطح کلان ملی تفکر و برنامه‌ریزی می‌کنیم باید در حوزه‌های کوچک‌تر در مقیاس استان‌ها، زیربخش‌ها و دشت‌ها قادر باشیم راه‌حل‌های برای حل مسائل کوچک در سطح مناطق داشته باشیم که تحقق این امر نیز مستلزم توانمندی در تعریف نفع مشترک است؛ با نفع مشترک و بیان نفع مشترک است که می‌توان مصرف کنندگان به ویژه در بخش کشاورزی را به پای میز همکاری کشاند.
وزیر نیرو از تشکیل کارگروه ملی سازگاری با کم آبی به عنوان تصمیم هیات وزیران سخن به میان آورد و افزود: باید توان خود را به کار بگیریم تا این سازوکار جواب دهد، براساس همین ساز وکار می‌توانیم اختیاراتی را از سطوح ستادی به سطوح اجرا در استان‌ها تنفیذ کنیم.
وی بیان داشت: اگر ظرفیت برنامه‌ریزی، تولید راهکار و آینده نگری کافی وجود داشته باشد، در سطح استان‌ها قادر خواهیم بود برخی از مسائل کهنه را هر چه سریعتر حل کنیم.
اردکانیان یادآور شد: طی مدت کوتاه آغاز به کار دولت دوازدهم چهار دستگاه اجرایی وزارت نیرو، جهادکشاورزی، صنعت، معدن و تجارت و همچنین سازمان محیط زیست موفق شدند که قالبی را برای ۱۴ طرح استانی به رئیس جمهور معرفی کنند و در یک توافق چهارجانبه خود را متعهد به همکاری مشترک در اجرای این طرح‌ها کرده‌اند.
** لزوم نزدیک شدن متخصصان علوم آب و محیط زیست به بخش کشاورزی کشور
وزیر نیرو خواستار نزدیک شدن متخصصان علوم آب و محیط زیست به بخش کشاورزی کشور شد و افزود: اینگونه اجلاس ها باید با مشارکت سایر بخش‌ها ادامه پیدا کند؛ یکی از راهکارهای موثر و عرصه‌های که ما تجربه نکرده‌ایم نزدیک تر شدن و همکاری نزدیک‌تر با بخش کشاروزی کشور چه در سطح سازمانی میان وزارت نیرو و جهادکشاورزی و چه در سطوح بخش‌های مختلف مربوط به تحقیق و پژوهش است.
** شبکه متخصصان آب و محیط زیست کشور تشکیل می‌شود
وی بر ضرورت ایجاد شبکه متخصصان آب و محیط زیست کشور در راستای تحقق اهداف این نشست تاکید کرد و گفت: هدف ما، نه اجرای یک کار روتین در برگزاری همایش و دریافت مقالات، بلکه اعلان آمادگی مدیریت ارشد وزارت نیرو است که در این شرایط حساس در ارتباط با آب کشور این فرصت فراهم شده تا همه کسانی که به نحوی دغدغه مسائل توسعه پایدار، امنیت روحی و روانی و حل و فصل مسائل آبی کشور را دارند در ارتباط با سایر بخش‌ها به میدان بیایند و به شیوه های که مناسب و موثر است از این فرصت بهره‌مند شوند.
اردکانیان خاطرنشان کرد: ما در عین حال اینکه به بحث‌های تامین آب فکر می‌کنیم، طرح‌های مختلفی را در دست مطالعه داریم و در پی منابع مختلف برای مطالعه این طرح‌ها هستیم اما به هیچ وجه اعتقاد نداریم که قبل از حل و فصل مسائل چگونگی مصرف و مدیریت تقاضا رفتن سراغ طرح‌های بزرگ تامین آب‌های جدید می‌تواند مشکلات ما را حل کند.
وزیر نیرو عنوان کرد: ما به نیروهای وسیع با همه تجربه‌ها و توان‌ها در عرصه‌های مختلف نیاز داریم. ما نیازمند تشکیل گروه کارهای در جمع‌های محدود هستیم که در یک زمان بندی معین برنامه‌های عملیاتی و اجرایی را برای پیاده کردن و تحقق هدف‌ها و برنامه‌های کلانی که در برنامه وزارت نیرو و دولت دوازدهم است تدارک ببینیم.
** تاسیس مرکز ملی مطالعات آب
وی در ادامه به پیشنهاد تاسیس مرکز ملی مطالعات آب اشاره کرد و افزود: در این زمینه نیازمند یک فعالیت متمرکز هستیم، بحث‌های مرتبط با این موضوع نیز با سازمان برنامه و بودجه مطرح شده است اما برای اینکه فرصتی وجود ندارد که با سعی و خطا این امر بگذرد، نیازمند آن هستیم که این شکل جدید را با یک آسیب شناسی از وضعیت موجود شروع کنیم و در قالب یک کارگروه می‌توانیم گام‌های اجرایی رفتن به سمت مجهز شدن یک مرکز ملی برای آمار و اطلاعات پایه را به عنوان زیربنایی بسیاری از فعالیت‌ها فراهم کنیم.
** اقتصاد آب
وزیر نیرو به مسئله اقتصاد آب و نظام تخصیص این مایع حیاتی اشاره کرد و افزود: ما در عین حال اینکه اختیار و مسئولیت قانونی در این بخش داریم اما چگونگی پرداخت به این موضوع می‌تواند در یک سطح وسیعی تری به بحث گذاشته شود و پشتوانه‌های لازم برای تخصیص‌ها و نظام تخصیص آب فراهم شود تا تصمیمی‌های که گرفته می‌شود از اعتبار و پایداری بیشتری برخوردار باشد.
وی تحصیلات تکمیلی مورد نیاز برای مدیریت آب و منابع زیست محیطی کشور را مساله مهمی دانست و گفت: بخش آب کشور در عرصه‌های مختلف از جمله موضوع حوضه‌های آبریز مشترک نیازمند یک ظرفیت‌سازی جدی برای بحث منابع انسانی است.
** ضرورت تدوین سند ملی آب و آمایش‌های منطقه‌ای آب محور
اردکانیان به تدوین سند ملی آب و آمایش‌های منطقه‌ای آب محور اشاره کرد و گفت: یکی از چالش‌های ما در بین استان‌ها، شهرستان‌ها و دشت‌های کشور موضوع توان اکولوژیک هر منطقه برای فعالیت‌ها و برنامه‌های توسعه است.
وی خاطرنشان کرد: در این پیوند، تهیه طرح‌های با کمک ظرفیت‌های مطالعه‌ای و مشاوره‌ای کشور در محور آب برای مناطق و استان‌ها می‌تواند یکی از فعالیت‌های ضروری ما در ادامه کار باشد.
مدیرعامل آبفای استان تهران گفت: در رشد جمعیت نقشی نداریم اما تمام مشکلات آن به ما برمی‌گردد از جمله اینکه ما چشم‌‌انداز آبی برای پردیس و پرند نداریم.
محمد پرورش در جلسه مشترک هماهنگی مدیران صنعت آب و برق استان‌های تهران و البرز، اظهار داشت: سرانه منابع آب تجدیدپذیر استان‌های تهران و البرز ۳۰۰ مترمکعب در سال کمتر از میانگین است و با توجه به اینکه نصف این منابع را از جاهای دیگر وارد حوضه تهران می‌کنیم کمتر از ۲۰۰ مترمکعب در سال منابع تجدیدپذیر داریم که اگر برنامه‌ریزی کلانی برای این دو استان نشود در آینده در موضوع آب و برق با چالش‌های زیادی روبرو خواهیم شد.
پرورش با اشاره به اینکه جلسات انسجام‌بخشی که در استان تهران برگزار می‌شود بسیار مفید است گفت: از خروجی این جلسه‌ها این است که وقتی مدیران شرکت‌های آب و برق کنار هم قرار می‌گیرند دغدغه‌‌های‌شان مشترک می‌شود و در حوادث و بحران‌های مختلف هر کدام که دچار مسئله‌ای شوند این مسئله برای بقیه هم دغدغه می‌شود.
وی ادامه داد: گرچه مشکلات برون‌سازمانی و ناهماهنگی بین سازمانی از جمله بین شهرداری داریم ولی در موضوع داخلی بین شرکت‌های آب و برق در سطح استان تهران که بیش از ۲۵درصد از حجم فعالیت‌های آب و برق کشور را شامل می‌شوند، خوشبختانه ناهماهنگی نداریم.
پرورش با اشاره به مشکلات آبفای استان تهران گفت: یکی از مباحث اصلی، بحث منابع آب و طرح جامع آب شهرهای استان تهران است که بحثی است بسیار جدی که شرکت آب منطقه‌ای به جد دنبال می‌کند.
مدیرعامل آبفای تهران گفت: ما در شرکت‌های آبفای جنوب‌غرب استان تهران و آبفای شهرها و شهرک‌های غرب تهران با توجه به کاهش شدید منابع آبی هنوز چشم‌اندازی برای تامین بلندمدت نداریم که این مورد جزو دستورات کار جلسات انسجام‌بخشی آب و آبفاست و جلسات منظمی تشکیل می‌شود که مشکلات کلان آب که حدود یک‌میلیارد و ۳۵۰ میلیون مترمکعب برای آب شرب شهری است و ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیون مترمکعب برای آب شرب روستایی است چاره‌اندیشی شود.
وی افزود: یکی دیگر از مسائل آبفای استان تهران بحث اقتصاد آب و قیمت تمام‌شده است؛ اگر بخواهیم سرمایه‌گذاری‌ها، پروژههای انجام‌شده و استهلاک را حساب کنیم شاید هزینه‌ها به بیش از ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ تومان در هر مترمکعب آب برسد در حالی‌که ما به طور متوسط ۴۴۰ تومان به ازای هر مترمکعب آب از مشترک دریافت می‌کنیم.
پرورش با اشاره به رشد جمعیت گفت: ما در رشد جمعیت نقشی نداریم اما تمام مشکلات آن به ما برمی‌گردد از جمله اینکه ما چشم‌‌انداز آبی برای پردیس و پرند نداریم.
پرورش تاکید کرد: بحث بازسازی تاسیسات آب چه در حوزه آب و فاضلاب و چه در حوزه برق از دیگر مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد و با کمک شواری شهر و نمایندگان مجلس شورای اسلامی از صندوق ذخیره منابعی کسب شود تا بسیاری از زیرساخت‌های ما که بیش از ۴۰ یا ۵۰ سال سن دارند بازسازی شوند چون بازسازی نه ردیف اعتباری و نه منابع مالی دارد.
مدیرعامل آبفای استان تهران طلب‌های این سازمان را از دیگر مشکلات این شرکت دانست و گفت: تنها بیش از ۱۵۰ میلیارد تومان از یکی از سازمان‌‌ها طبلکاریم و به همان میزان ما هم به شرکت آب منطقه‌ای بدهکاریم که این وضعیت نشان می‌دهد نیاز به تصمیمگیریهای بالادستی برای اصلاح این وضعیت است.
پرورش با بیان اینکه در سال ۱۴۱۰ حدود یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون مترمکعب پساب از فاضلاب تهران و شهرهای استان تهران خواهیم داشت افزود: برای این کار بیش از ۱۴ هزار میلیارد تومان منابع نیاز داریم که در پروژههای فاضلاب تاکنون بیش از ۱۰هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری به قیمت روز شده است و اتفاق خوب در این زمینه این است که از بانک زیرساخت آسیایی حدود ۶۰۰ میلیون دلار وام می‌گیریم که طرح فاضلاب شهرهای استان تهران را که کمتر از متوسط کشوری است به جای مناسبی برسانیم.
کمیت و کیفیت مصارف آب مشخص نیست/کشاورزی مصرف‌کننده ۹۰ درصد آب ایران
وزیر نیرو اعلام کرد: اینکه هنوز نمی‌دانیم منابع و مصارف آب چه کمیت و کیفیتی دارند خیلی بد است و نیازمند گفت‌وگو هستیم، اما کشاورزی مصرف‌کننده بیش از ۹۰ درصد منابع آب شیرین است.
رضا اردکانیان در پنجمین کنگره سراسری خانه کشاورز که با حضور رییس جمهور برگزار شد اظهار کرد: هیچ مشکلی حل نمی‌شود مگر آنکه همه با هم هزینه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، سازمانی و منابع مالی اصلاح آن را متحمل شویم و در این راستا باید داده‌های منابع تصمیم‌گیری را شفاف کنیم، چرا که تصمیمگیریهای درست با داده‌های غیرشفاف ممکن نیست و داده‌های مبهم منبع و منشأ ابهام و مناقشه است.
وی افزود: خیلی بد است که هنوز نمی‌دانیم منابع و مصارف آب چه کمیت و کیفیتی دارند، بنابراین نیازمند گفت‌وگو هستیم تا راجع به مساله بهم پیوسته آب با یکدیگر گفت‌وگو کنیم.
وزیر نیرو ادامه داد: کشاورزان در زمینه‌ی اصلاح این مشکل نقش اساسی دارند چرا که بیش از ۹۰ درصد منابع آب شیرین توسط آنها مصرف می‌شود، بنابراین شما کشاورزان بخش قابل توجهی از حل مساله هستید.
اردکانیان تاکید کرد: هر کسی به دنبال تقسیم‌کردن کشاورزان و مسوولان است در مسیر درستی گام بر نمی‌دارد، چرا که راهکارهای حل مساله قبل از آنکه با منابع مالی بیشتر و فناورانه قابل تحقق باشد باید با مشارکت کشاورزان و همه بهره‌برداران از منابع آبی همراه باشد و اگر قرار بود با تکنولوژی و منابع مالی این مشکلات حل شود امروز باید مشکلاتی به مراتب کمتر از ۴۰ سال پیش می‌داشتیم که سازه‌های آبی پیشرفته و فناوری‌های بروزتری داریم.
وی اعلام کرد: مشکلاتی که امروز وجود دارد ناشی از این است که از ظرفیت‌های یکدیگر آن گونه که باید استفاده نمی‌کنیم که حاصل‌اش ایرادات اساسی است که وجود دارد، اما امیدوارم با تاکید بر رویکردهای درست با درک صحیح و به دور از رفتارهای هیجانی کاری کنیم که آینده روشن‌تر و کشاورزی پایدارتری را برای ایران رقم بزنیم.
طبق گزارشات وزارت نیرو، حدود ۹۲ درصد منابع آب تجدید پذیر ما در بخش کشاورزی مصرف می شود. کل مصرف آب در بخش خانگی و صنعت ۸ درصد است.
مصارف کشاورزی
با وجود هشدارها نسبت به مصرف بالای آب در مصارف شهری، آمارها نشان می دهد که بیش از ۹۰ درصد از منابع آب در بخش کشاورزی مصرف می شود که در صورت مدیریت بهینه در این حوزه می توان تا اندازه ی زیادی از ابعاد بحران کم آبی کاست.
کشاورزی بیش از همه ی فعالیت های انسان به آب نیاز دارد . تولید تمامی محصولات کشاورزی و دامی به آب وابسته است . اگر در منطقه ای باران کافی ببارد کشاورزان نیازی به آبیاری محصولات خود ندارند . اما اگر بارندگی کافی نباشد آبیاری محصولات ضروری است . باید روش کار کشاورزی متناسب با شرایط اقلیمی مناطق باشد . مثلا” بهتر است در مناطق کم آب گیاهانی که در مقابل خشکی مقاومت بیشتری دارند کاشته شوند زیرا به دلیل نیاز نداشتن گیاه به آب فراوان هم مقرون به صرفه است و هم مانع شوری زمین در اثر آبیاری با آب کم می شود .
هرکس در تمام زندگی خود یک بار دانه ای یا نهالی کاشته باشد ، ارزش حیاتی آب را برای کشاورزی درک کرده است .
برای پیشگیری از هدررفتن آب کشاورزی چه باید کرد ؟
در حال حاضر از هر متر مکعب آب مصرفی در بخش کشاورزی ایران ۵۰۰ گرم محصول بدست می آید این رقم با استاندارد جهانی که ۳ کیلوگرم است فاصله دارد .
- در بعضی مناطق ، آبیاری بارانی و قطره ای از روش های صحیح مصرف آب است .
- برای کاهش تبخیر سریع آب از سطح مزارع و پیشگیری از ترک خوردن خاک ، در صورت امکان بهتر است گیاهان بصورت ردیفی و روی پشته کاشته شوند .
- آبیاری نابهنگام موجب اتلاف آب می شود . بهتر است آبیاری را در هنگام عصرو شب که تبخیر حداقل است انجام داد . برای جلوگیری از اتلاف و تبخیر آب در مناطق گرم و خشک ، باید روی نهرهای آبیاری پوشانده شود .
آب به عنوان منشاء حیات و زیر بنای رشد توسعه به رغم ارزش و اهمیتش در بسیار موارد به طور بیهوده و ندانسته تلف می شود و این درحالی است که رشد روز افزون جمعیت، استفاده ی صحیح از منابع آب موجود را طلب می کند ، چرا که کمبود آب بزرگترین مانع توسعه است.
با توجه به اینکه کشور ما در کمر بند خشک جهان قرارگرفته و میزان بارندگی آن یک سوم متوسط جهانی است ودوره های خشکسالی بر اساس سوابق به کرات اتفاق می افتد، لذا بر اساس این ویژگی ها طلب می کند که با قبول این وضعیت در جهت استفاده ی بهینه از آب گام های موثری را برداریم و طبیعی است که اقدام های مناسب ، مانع بروز خسارت های گسترده و قابل توجه شود.
تولیدات کشاورزی در کشور ما به سمت تولید ارزان ترین و پرآب بر‌ترین محصولات حرکت کرده و البته این محصولات بیشترین سهم صادرات را نیز به خود اختصاص داده است. با وجود بحران کم آبی در ایران و با وجود آنکه ۹۲ درصد منابع آبی تجدید پذیر در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، کارشناسان معتقدند صادرات این نوع محصولات کشاورزی مزیت تجاری ایران نیست.
متوسط سالانه بارش در ایران ۴۰۰ میلیارد متر مکعب است که به طور متوسط ۲۷۰ میلیارد متر مکعب به دلیل تبخیرشدن تلف می‌شود بنابراین از این منبع تجدیدپذیر آب، حدود ۱۳۰ میلیارد متر مکعب باقی می‌ماند و از این میزان، ۹۲ میلیارد مترمکعب به آب‌های سطحی می‌پیوندد و ۳۸ میلیارد متر مکعب به آبخوان‌ها نفوذ می‌کند.
از طرفی با اینکه متوسط سالانه آب شیرین قابل دسترس برای هر ایرانی در سال ۱۳۳۵، ۷ هزار متر مکعب بوده است در سال ۱۳۸۰ این رقم به ۱۸۰۰ مترمکعب کاهش یافته و اگر بر اساس پیش‌بینی‌ها جمعیت کشور در سال ۱۴۰۰به ۱۰۰ میلیون نفر برسد سرانه آب قابل دسترس در این سال به ۱۳۰۰ متر مکعب می‌رسد. با توجه به کاهش بارش‌ها پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد رقم سرانه در سال ۱۴۱۰ به کمتر از ۱۰۰۰ متر مکعب برسد.
تغییرات اقلیم یکی از علل اصلی تشدید کم آبی در کشور است. کاهش ۹ درصدی متوسط بارش در کشور،افزایش ۵/۰ درجه‌ای درجه حرارت، کاهش متوسط روان آب‌ها به میزان ۲۵ درصد در حوضه‌های بزرگ آبریز کشور وتشدید رقابت بخش‌های مصرف کننده آب از اثرات محتمل تغییر اقلیم خواهد بود.
بیشترین میزان مصرف آب در دنیا در بخش کشاورزی است. در ایران نیز کشاورزی بیشترین مصرف آب را دارد با این تفاوت که سهم کشاورزی ایران در مقایسه با سایر کشورها از استانداردهای جهانی بسیار بالاتر است.
براین اساس مصرف خانگی ۶ درصد، صنعت ۲ درصد و کشاورزی نیز۹۲ درصد منابع آب را به مصرف می‌رساندکارایی آب در کشورهای پیشرفته بیشتر از ۳ کیلوگرم بر متر مکعب است.
بدین معنا که از هر متر مکعب آب می‌توان سه کیلوگرم محصول کشاورزی تولید کرد. در حالی که راندمان مصرف آب در ایران به یک کیلوگرم بر مترمکعب نیز نمی‌رسد. بر این اساس، ایران در بهره‌وری از آب در بین ۱۲۳ کشور رتبه ۱۰۲ را کسب کرده است.
کشاورزان استفاده از آب‌های زیرزمینی را برای تولید محصولاتی نظیر برنج، گندم و کتان به شدت افزایش داده‌اند. با وجود این بسیاری از این آب‌هایی که از زیرزمین پمپاژ می‌شود در کشاورزی‌های غیرپایدار استفاده می‌شود و سرعت پمپاژ آب‌های زیرزمینی با سرعت بیشتری نسبت به سال‌های قبل در حال انجام است.
معاون مدیر برنامه آب در مؤسسه بین‌المللی استرالیا اعلام کرد:
میزان پمپاژ آب‌های زیرزمینی به سرعت در حال افزایش است و به ویژه طی ۱۰ تا ۲۰ سال گذشته به واسطه افزایش جمعیت و نیز نیاز به افزایش تولید غذا سرعت بیشتری گرفته است.
وی همچنین گفت: کاهش کمبود آب در بسیاری از کشاورزی‌های هند، چین و آمریکا مشهود است و می‌تواند تأثیر بسیار زیادی بر محصولات غذایی جهان داشته باشد چرا که بسیاری از این تولیدکنندگان در سطح بین‌المللی تجارت می‌کنند.
محققان طی گزارشی اعلام کردند:
۱۱ درصد محصولاتی که برای آبیاری از آب‌های زیرزمینی استفاده می‌کنند در سطوح بین‌المللی صادرات می‌شوند. کشورهایی نظیر پاکستان،ایران و هند که از آب‌های زیرزمینی برای تولید محصولاتشان استفاده می‌کنند معمولاً از کمبود آب رنج می‌برند.
«برای بسیاری از کشورها استفاده از آب‌های زیرزمینی برای تولید محصول مفهومی ندارد.»،
در عین حال خیلی از کشورهای پمپاژ آب را با سرعت بیشتری انجام می‌دهند.
از نظر اقتصادی استفاده غیر پایدار و غیرمنطقی از آب‌های زیرزمینی می‌تواند به افزایش قیمت محصولات غذایی بینجامد چرا که کشورها باید هزینه زیادی را برای تأمین آب محصولاتشان هزینه کنند.
استفاده از آب‌های زیرزمینی همچنین می‌تواند به مردم محلی هم آسیب وارد کند چرا که آنها به شدت برای تأمین زندگی خودشان نیازمند آب هستند.
خشکسالی‌هایی که طی سال‌های آینده به واسطه تغییرات آب و هوایی توسعه پیدا می‌کند می‌تواند کمبود بیشتر آب را رقم بزند و در تولید و عرضه محصولات غذایی تأثیر جدی داشته باشد.تولید محصولات کشاورزی همچنان به دلیل کمبود آب بحرانی است و محصولات اساسی نظیر برنج و گندم می‌تواند تأثیر خسارت‌زایی برای تأمین آب داشته باشد. بسیاری از جمعیت جهان اکنون در بحران آب به سر می‌برند که میزان قیمت محصولات غذایی را افزایش خواهد داد مگر اینکه تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان آب را به صورت منطقی استفاده کنند. دولت‌ها باید استفاده از آب‌های زیرزمینی را به شدت کنترل کنند و همچنین روی تکنولوژی آبیاری قطره‌ای سرمایه‌گذاری کنند که این مسئله می‌تواند در کاهش مصرف آب بسیار مؤثر باشد. همچنین بهتر است برای ذخیره طبیعی منابع برای آینده آماده باشند
عموماً تولید هر کالا یا محصولی به مقدار مشخصی آب نیاز دارد. در کالاهای صنعتی، آب صرف سرد شدن ماشین‌آلات و شست‌وشوی مواد اولیه می‌شود؛
در صورتی که در تولید محصولات کشاورزی، آب ـ اعم از باران، آب‌های زیرزمینی و آب‌های سطحی و روان‌آب‌ها ـ برای رشد گیاهان و تغذیه حیوانات و سیراب شدن آنها مصرف می‌شود.
این آب به نام «آب مجازی (Virtual Water)» شناخته می‌شود؛ چراکه اگرچه تا پیش از مصرف در صنعت یا کشاورزی به صورت فیزیکی وجود خارجی داشته است، اما حالا دیگر به این صورت وجود ندارد، بلکه به صورت مجازی همچنان در این محصولات موجود است. آب مجازی صرفا به آب داخل محصولات کشاورزی مانند میوه‌جات گفته نمی‌شود؛
بلکه به همه آب‌هایی که از ابتدا برای رشد گیاه مصرف شده تا به صورت محصول نهایی مصرف شود، می‌گویند؛ به عنوان مثال یک کیلوگرم گوشت گاو، به طور متوسط ۱۳ هزار لیتر آب برای تولید نیاز دارد
که به کل حجم آبی که از زمان تولید علوفه مورد نیاز برای مصرف دام تا زمان انتقال یک رأس دام بزرگ به کشتارگاه و نهایتا تحویل محصول به صورت گوشت بسته‌بندی‌شده به مصرف‌کننده استفاده می‌شود، آب مجازی اطلاق می‌شود.
تجارت محصولات کشاورزی و به تبع آن آب مجازی، این امکان را می‌دهد که منابع آب در سطح جهانی صرفه‌جویی شود. این امر ناشی از تفاوت‌های بسیار در بازدهی آب مصرفی ـ خصوصا در بخش کشاورزی ـ در کشورهای مختلف است.
مفهوم تجارت آب مجازی بر این نظر استوار است که کشورهای فقیر از نظر آب (آب‌فقیر)، نیاز غذایی خود را به جای آنکه با ترویج کشاورزی سنتی و نابود کردن منابع آبی موجود و بسیار کم خود برطرف کنند، از طریق واردات محصولات از کشورهای غنی از آب (آب‌غنی) تأمین کنند.
تجارت آب مجازى طی دو دهه اخیر در جهان بارز شده، به نحوى که در آن به شکلى مسأله امنیت غذایى از محدوده داخلی خود کشورها به عرصه‌هاى بین‌المللی گسترش یافته است.
تولید انبوه و ارزان‌تر کالاهاى اساسى در مناطق مستعد با استفاده بیشتر از آب سبز (آب حاصل از بارندگی) و تولید محصولات گران‌تر براى صادرات با آب آبى (روان‌آب‌ها) از جمله خصوصیاتى است که تجارت آب مجازى با خود به همراه دارد.
مدیر دفتر مدیریت مصرف و نظارت بر کاهش هدر رفت آب شرکت آب و فاضلاب کشور ، بتازگی اعلام کرده است :
برای کاهش هر یک درصد تلفات آب یک هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان بودجه نیاز است.
هزینه کرد چنین رقم بالایی برای کنترل هدررفت آب زمانی می تواند به مساله جدی و هزینه زا برای کشور تبدیل شود که مقایسه بین میزان هدر رفت آب در ایران با متوسط جهانی آن،
نشان می دهد که این میزان در کشور ما ۲۸ تا ۳۰ درصد یعنی سه برابر جهانی است .درحالی که متوسط هدر رفت آب در دنیا ۹ تا ۱۲ درصد گزارش شده است.
براساس آمارها سرانه آب تجدید پذیر ایران در یک سده گذشته از ۱۴ هزار مترمکعب به یک هزار و ۶۰۰ متر مکعب رسیده است.
هر چند که برخی کارشناسان افزایش جمعیت کشور در یک سده گذشته را عامل مهمی در کاهش سرانه آب تجدید پذیر می دانند اما نباید فراموش کرد که ایران یکی از کشورهایی است که در منطقه نیمه بیابانی قرار گرفته و میزان بارش سالانه در آن یک سوم متوسط جهانی است.
حال با توجه به چنین شرایطی و در حالی که سازمان یونسکو اعلام کرده است کشور ایران تا سال ۲۰۲۵ در بحران آب قرار می گیرد باید چه راهکارهایی برای کنترل هدر رفت آب در نظر گرفته شود تا بتوان در دراز مدت از تنش های آبی پیشگیری کرد؟
تغییر در الگوی مصرف آب در بخش کشاورزی
تغییر نگرش کشاورزان
اجرای طرح آب مجازی
اجرای برنامه کشت متناسب با شرایط منطقه ای
طی سال های گذشته، کشاورزان در الگوی سنتی کشت، بدون توجه به شیوه های بهینه سازی کشاورزی، ظرفیت های زمین و نیازهای بازار مصرف،
تنها با درنظر گرفتن قیمت و بازار فروش یک محصول، به کشت محصولی خاص پرداخته اند.
کشت خودسرانه و بدون برنامه ریزی نه تنها برای تعادل بازار آسیب زا است بلکه تاکید بر کشت یک یا چند محصول، برای منابع آبی، اکوسیستم و خاک نیز آسیب های زیادی به دنبال دارد.
یکی از مهمترین اشتباهات راهبردی کشاورزان که در برخی مناطق از دید مسوولان جهاد کشاورزی نیز پنهان مانده است، کشت محصولاتی پرآب است که در استان های خشک کشور انجام می شود. کشت برخی محصولات کشاورزی مانند برنج، هندوانه و خربزه در استان های کم آب موجب هدررفت بیش از پیش آب می شود
زیرا اندک آب این استان ها صرف آبیاری این محصولات شود. برای تولید هر کیلوگرم برنج نیاز به مصرف بیش از ۴ هزار لیتر آب است که برای استانی که میزان بارش در آن کمتر از متوسط کشوری می باشد می تواند یک فاجعه آبی تلقی شود
در پایان باید گفت:
اجرایی شدن طرح آمایش سرزمین و اختصاص یافتن کشت یک محصول به منطقه ای خاص در کشور می تواند بسیاری از مشکلاتی که در زمینه هدر رفت آب وجود دارد را حل کند.
البته نباید انتظار داشت که کشت محصولات مختلف کشاورزی باید در تمامی استان های کشور انجام شود. با توجه به اینکه میزان مصرف آب در بخش صنعت کشور تنها دو درصد از آب مصرفی کشور است بخش مرکزی، شرقی و جنوب شرق ایران می تواند میزبان های خوبی برای تولیدات صنعتی باشند.
منبع: خبرگزاری ایرنا