شرکت مدیریت منابع آب ایران اعلام کرد: وضعیت ذخایر آب قبل و بعد از بارش ها تغییری نکرده است.

آژیر قرمز برای سدهای کشور به صدا در آمده است. حالا بر اساس اعلام وزارت نیرو تنها ۴١‌درصد ظرفیت سدهای کشور آبگیری شده است و ٩۶ سد از ١٧٧ سد مهم کشور کمتر از ۴٩‌درصد آب دارند. این در حالی است که سدهای تهران هم وضع نامناسبی را پشت سر می‌گذارند. بر اساس اعلام شرکت آب منطقه‌ای تهران میزان بارندگی در تهران امسال ۶۶‌درصد کاهش داشته است. این در حالی است که سدهای بزرگی مثل سد دوستی ٩٢‌درصد و زاینده‌رود ۶٢‌درصد و خوزستان ۴۶‌درصد ورودی‌اش کاهش پیدا کرده است. البته بحران سدهای کشور به همین چند مورد ختم نمی‌شود؛ طبق آمار اعلامی از سوی وزارت نیرو تنها ۴١‌درصد ظرفیت سدهای کشور پر است که در مقایسه با مدت مشابه ‌سال گذشته کاهش ٩‌درصدی را نشان می‌دهد. آمارهای ارایه‌شده از سوی دفتر مطالعات پایه منابع آب کشور در حالی از کاهش ٣٢,٢‌درصدی ریزش‌ها در مقایسه با پارسال و ۶١.۴‌درصدی نسبت به درازمدت حکایت می‌کند که به اذعان کارشناس و فعالان در این حوزه عزم لازم برای مقابله با بحران کم‌آبی در ایران وجود ندارد. این را می‌توان از حال‌و‌روز طرح‌هایی که قرار است به خروج از این بحران کمک کنند به خوبی فهمید؛ طرح‌هایی که بعضا به دلیل کمبود منابع مالی متوقف می‌شوند یا با پیشرفت ناچیز دنبال می‌شوند. بارورسازی ابرها ازجمله راهکارهای مقابله با کم‌آبی است که به گفته هدایت فهمی، کارشناس منابع آبی وزارت نیرو اجرای‌اش امسال متوقف شده است. 

برای بارورسازی ابرها دو دستگاه هواپیمای آنتونوف در کشور وجود داشت که به دلیل فرسودگی بالا حالا دیگر امکان استفاده از آنها وجود ندارد. ضمن این‌که منابع مالی لازم برای اجرای این طرح هم امسال اختصاص نیافته است. هر چند که بازدهی این طرح در کشورهای مستعد برای اجرا ١۵‌درصد است اما در کشوری همچون ایران باید برای همین مقدار کم اثرگذاری هم برنامه‌ریزی داشت. در این میان هستند مسئولانی که بحران آبی برای ایران را امری طبیعی می‌دانند. علیرضا دایمی، قائم‌مقام وزیر نیرو در امور بین‌الملل در این‌باره می‌گوید: مسأله خشکی و خشکسالی در ذات این کشور است، وقتی تاریخ کشور را می‌خوانیم می‌بینیم، اتفاقاتی که امروز می‌افتد مربوط به امروز نیست، خشکسالی‌های بلندمدت در تاریخ ۸‌هزار ساله این سرزمین ثبت شده است به همین دلیل می‌بینیم که زمانی که تمدنی وجود نداشت، سازه‌های تاریخی مثل انبارهای نگهداری آب و یا حتی سیلوهایی برای نگهداری غذا داشتیم. او بر این باور است که الگوبرداری از کشورهای اروپایی برای مقابله با بحران آبی اشتباه است؛ اتریش ۸۵۵ میلیمتر و ژاپن بالای ۱۱۰۰ میلیمتر بارندگی دارند، سرزمین ما خشک و نیمه‌خشک است، برنامه‌های ما باید با این وضع سرزمینی انطباق داشته باشد، دنبال محکوم‌کردن و این‌که حتما اتفاق خاصی افتاده که خشکسالی شده نباشیم.
حالا تنها راه باقیمانده برای مقابله با کم‌آبی کاهش مصارف غیرضرور و مدیریت مصرف در همه بخش‌های کشاورزی، صنعت و شرب است. بختیاری، مدیرعامل آب منطقه‌ای تهران با اشاره به کاهش ۶۶‌درصدی بارندگی در این‌باره می‌گوید: لازم است که در این شرایط مشترکان ۱۰ تا ۱۵‌درصد مدیریت مصرف داشته باشند؛ چرا که تنها در این صورت است که می‌توان تابستان را بدون مشکل در تأمین منابع آبی پشت سر گذاشت.
وضعیت سدهای تهران وخیم است
٣۵ میلیمتر بارندگی از ابتدای ‌سال آبی امسال در تهران وضع سدهای پایتخت را وخیم کرده است. برای بحرانی‌بودن منابع آبی پایتخت همین بس که میزان بارندگی در مقایسه با مدت مشابه ‌سال گذشته کاهش ۶۶‌درصدی را تجربه کرده است. بختیاری مدیرعامل آب منطقه‌ای تهران که معتقد است برفی که در تهران آمد بسیار ناچیز بود و نمی‌تواند تأثیر چندانی بر میزان منابع داشته باشد، می‌گوید: حجم مخازن سدهای استان تهران نسبت به ‌سال گذشته ۱۶‌میلیون مترمکعب منفی است. به گفته او، ‌سال گذشته میزان ارتفاع ذخیره برف در تهران ۱.۵متر بود که متاسفانه امسال تقریبا ذخیره برفی صفر است و با توجه به این‌که سدهای تهران رژیم برفی دارند و عمدتا تا تیرماه از ذخیره برفی استفاده می‌کنیم، این موضوع نگرانی‌هایی را به وجود آورده است. آن‌گونه که آمارها نشان می‌دهد، میزان ورودی آب به سدهای پنجگانه از ابتدای‌ سال آبی جاری (مهرماه) تاکنون ١۶٩‌میلیون مترمکعب بود که نسبت به پارسال ٧‌درصد کاهش را نشان می‌دهد و میزان خروجی آب نسبت به زمان مشابه پارسال ۴١٣‌میلیون مترمکعب گزارش شده است که ۵‌درصد افزایش دارد.
آژیر قرمز در ۹۶ سد کشور به صدا درآمد
۹۶ سد که ۴۰‌درصد حجم مخازن ۱۷۷ سد مهم کشور را تشکیل می‌دهند، کمتر از ۴۰‌درصد آب دارند؛ سدهای دز، سفیدرود، لار، زاینده‌رود، ساوه و ملاصدرا از آن جمله هستند. ١٨ سد کشور که ٢۶‌درصد مخازن ١٧٧ سد مهم کشور را به خود اختصاص داده‌اند‌ بین ۴٠ تا ۵٠‌درصد آب دارند؛ سدهای کوثر،  دامغان، سهند، کارون ٣ و کرخه از آن جمله هستند. ٢٧ سد کشور که ٢۶‌درصد ظرفیت مخازن ١٧٧ سد مهم کشور را دارند، بین ۵٠ تا ٧٠‌درصد پر هستند که سدهای طالقان، کرج، جیرفت، البرز و گتوند اولیا قابل ذکر است. ٢٣ سد کشور نیز که ۶‌درصد از ظرفیت مخازن سدهای مهم را دارند بین ٧٠ تا ٩٠‌درصد پر هستند، سدهای نیجران، دو برج، تنگه حمام و شیرین دره از آن جمله به شمار می‌آیند و ١٣ سد دیگر که تنها ٢‌درصد ظرفیت ١٧٧ سد مهم کشور را به خود اختصاص داده‌اند، بین ٩٠ تا ١٠٠‌درصد پر هستند که سدهای سورال، گاوشان، رودبال، داراب، بافت و داریان از آن جمله هستند.
براساس داده‌های دفتر مطالعات پایه منابع آب، کل ریزش‌های جوی از اول مهر تا ۲۷ دی ‌ماه‌ سال ‌جاری نسبت به مدت مشابه‌ سال قبل ۳۳.۲‌درصد و نسبت به درازمدت ۶۱.۴‌درصد کاهش نشان می‌دهد. بر اساس یافته‌های دفتر مطالعات پایه منابع آب وابسته به شرکت مدیریت منابع آب ایران در وزارت نیرو، از اول مهر تا ٢٧ دی ‌ماه ٩۶ معادل ۶٠,۴‌میلیارد مترمکعب بارندگی در کشور صورت گرفته است. بر اساس داده‌های این دفتر بیشترین افت بارندگی‌ها مربوط به حوزه آبی مرزی در شرق کشور با ٧٢.٣ و فلات مرکزی با ۵٩‌درصد کاهش است؛ اما کمترین کاهش بارندگی مربوط به حوزه دریای خزر ۴.٩‌درصد است.
همچنین مطالعات دفتر پایه منابع آب نشان می‌دهد بیشترین بارندگی کشور در منطقه در رودخانه‌های بین سفیدرود و هراز با ۵۶,١ میلیمتر و در قره‌سو و گرگان ۵۴.۶ میلیمتر بوده است. همچنین در رودخانه‌های بلوچستان هیچ بارندگی در‌ سال آبی جاری تاکنون ثبت نشده است. در حوزه دریاچه ارومیه ١٣.٧ میلیمتر بارندگی در ‌سال‌جاری روی داده که نسبت به رقم مشابه ‌سال قبل ٢٠.٩‌درصد کاهش بارندگی و نسبت به میانگین درازمدت ٢٩‌درصد کاهش نشان می‌دهد. در حوزه فلات مرکزی ایران در ‌سال جاری آبی ٣.٧ میلیمتر بارندگی اتفاق افتاده که نسبت به ‌سال قبل ۵٩‌درصد کاهش و نسبت به میانگین درازمدت ٧٨‌درصد کاهش نشان می‌دهد. از نظر استانی بیشترین بارندگی مربوط به گیلان با ٣۶٢ میلیمتر ثبت شده و کمترین بارندگی در سیستان‌وبلوچستان با ٢.١ میلیمتر و استان یزد با ٢.٩ میلیمتر ثبت شده است.

در سه ماهه پائیز امسال، از ابتدای مهرماه تا ۲۱ آذرماه سالجاری، میزان بارش های کشور به ۲۷٫۶ میلیمتر رسید که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۱۸ درصد کاهش داشته است.

 شرکت مدیریت منابع آب ایران میزان ریزش های جوی را  براساس آخرین آمار ثبت شده در ایستگاه های باران سنجی کشور، در سه ماهه پائیز، از ابتدای سال آبی امسال یعنی اول مهرماه تا ۲۱ آذرماه سالجاری را ۲۷٫۶ میلیمتر ذکر کرد.

بر اساس این گزارش، این میزان بارش در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۱۸ درصد و نسبت به مدت مشابه متوسط دراز مدت ۵۱٫۶ میلیمتر با ۴۷ درصد کاهش مواجه بوده است.

این گزارش می افزاید: بیشترین میزان بارش های کشور در میان ۶ حوضه آبریز اصلی مربوط به حوضه آبریز دریای خزر با ۱۱۴٫۵ میلیمتر بوده است که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۱۱۶ میلیمتر، ۱ درصد کاهش داشته است.

بنابراین گزارش حوضه های آبریز اصلی دریاچه ارومیه با ۷۳٫۴ میلیمتر، خلیج فارس و دریای عمان با ۳۳٫۴ میلیمتر، قره قوم با ۱۱٫۸ میلیمتر، فلات مرکزی با ۷٫۴ میلیمتر و مرزی شرق با ۱٫۳ میلیمتر به ترتیب رتبه های دوم تا ششم بارش های کشور را به خود اختصاص داده اند.

گفتنی است، میزان بارش های حوضه های آبریز اصلی ، خلیج فارس و دریای عمان و فلات مرکزی در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته با ۲۱ و ۵۰ درصد کاهش مواجه بوده اند و حوضه آبریز اصلی دریاچه ارومیه در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۸ درصد افزایش بارش داشته است.

میزان بارش ها در حوضه های آبریز اصلی مرزی شرق و قره قوم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته تغییری نداشته است.

معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا مطالبه آب سالم منطبق بر استانداردهای بالا را جزو حقوق شهروندان دانست.
” رحیم میدانی ” معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا  با بیان اینکه دایره حقوق شهروندی بسیار وسیع است،‌ افزود: بخشی از این حقوق که لازم بود در فاز اول اجرایی شود امتیاز بندی شده و در دستور کار وزارت نیرو قرار گرفته است و وزارت نیرو تلاش دارد تا همچون گذشته، بند بند حقوق شهروندان در بخش آب و برق در سراسر کشور به اجرا درآید.
وی یکی از مهم‌ترین حقوق شهروندان را داشتن آب مطمئن، پایدار و منطبق بر استانداردهای بالا دانست و افزود: حق مسلم همه هموطنان است که آب مطمئن، سالم و پایدار با استانداردهای بالا را از وزارت نیرو مطالبه کنند و یکی از آرزوهای وزارت نیرو عملی کردن مطالبات مردم است و تلاش می‌کند تا به بهترین شکل ممکن این خواسته‌ها را برآورده کند.
میدانی رسیدن در کوتاه مدت به این هدف بزرگ را با توجه به محدودیت‌های منابع مالی کاری دشوار دانست و بیان داشت: وزارت نیرو شرایطی را در کشور ایجاد کرده که در زمان کنونی همه آحاد جامعه به آب سالم دسترسی داشته باشند، ولی مرتب در پی ارتقای تولید و کیفیت بالای آب است و در این تلاش لحظه ای کوتاهی نمی‌کند.
وی با اشاره به اینکه در استانداردهای بین المللی حتی توزیع آب با تانکر در روستاهای دور افتاده و یا کم خانوار نیز تأمین آب محسوب می‌شد، گفت: وزارت نیرو ضمن ارج نهادن به شخصیت مردم ایران، توزیع آب با تانکر را بجز در مواقع اضطراری، در شأن هموطنان نمی‌داند زیرا ممکن است باعث افت کیفیت شود.
معاون آب و آبفای وزارت نیرو ادامه داد: یکی از مهم‌ترین قوانین مربوط به رعایت حقوق شهروندی این است که نیاز روستاهای دور افتاده و کم خانوار نیز در قالب مجتمع‌های آب روستایی تأمین شود.
رحیم میدانی ایجاد فرصت‌های برابر برای همه فعالان بخش آب را از دیگر حقوق شهروندی دانست و اضافه کرد: در مناقصات و معاملات بایستی دقت‌های مضاعف شود تا ضمن جلوگیری از تضییع حقوق شهروندان از ایجاد انحصار نیز جلوگیری به عمل آید.
وی با اشاره به این مطلب که بایستی از دراختیار گذاشتن انحصار و امتیازعرضه یک کالا یا خدمت در اختیار یا انحصار یک شرکت یا گروه خاص بپرهیزیم، تصریح کرد: این موارد جزو انتظارات اساسی شهروندان از وزارت نیرو است و این وزارتخانه نیز مصمم است هرگز وارد اینگونه بازی‌های اقتصادی و رانت‌ها نشود.

توصیه هایی در مصرف آب در ساختمان های مسکونی:

‏۱-‏ استفاده از ماشین لباسشویی و ظرفشویی با ظرفیت کامل
برخی از بررسی ها،نشان داده انجام این توصیه می تواند ۴۴۵۰ لیتر در ماه صرفه جویی پذیرد.‏
‏۲-کوتاه کردن زمان دوش گرفتن
بعضی از بررسیها نشان می دهد با کاهش یک دقیقه دوش گرفتن موجب ۶۸۰ لیتر کاهش ‏مصرف در ماه می شود.‏
‏۳-نصب دوش های خوب و کارآ (کم مصرف)‏
‏۴-خیساندن ظروف کثیف هنگام شستشو ،باز نگذاشتن آب موقع شستن
روش کار بدینگونه است که ظرفشویی را پر از آب کرده و ظرف را داخل آب میگذاریم آن را ‏داخل ظرفشویی پاک کرده سپس عمل آبکشی را انجام میدهیم.‏
‏۵-استفاده از یک تشت برای شستشوی میوه ها و سبزیجات
‏۶-جارو کردن زمین به جای شستن آن
‏۷-استفاده از استخر سر پوشیده برای جلوگیری از تبخیرآب
‏۸-دقت در عدم وجود نشتی از لوله ها و شیر آلات
‏۹-استفاده از کارواش برایشستشوی ماشین
‏۱۰-بستن آب به هنگام مسواک زدن ،وضو گرفتن‏
مطالعات نشان میدهد با انجام این کار هر ماه ۱۲۰لیتر آب صرفه جویی می شود.‏
‏۱۱-شستن لباسهای تیره با آب سرد
شستن لباسهای تیره با آب سرد باعث صرفه جویی ،کاهش مصرف انرژی وثابت ماندن رنگ و ‏چروکیده نشدن آنها میگردد.‏
‏۱۲-عایق بندی لوله های آب گرم وسرد
در محیط هایی که تبادل حرارتی زیاد دارند بطور مثال ‏جایی که لوله با محیط بیرون ارتباط دارد یا روکار باشد.‏
‏۱۳-گرفتن دوش بجای وان
استفاده از وان به ۲۵۰ لیتر آب نیاز دارد . در صورتیکه با دوش به ‏‏۱۰۰ لیتر آب نیاز میباشد.‏
‏۱۴- استفاده از وسایل خانگی جدید کم مصرف
مانند فلاش تانک‏ توالت،ظرفشویی،لباسشویی،کولر و غیره.‏

توصیه هایی در مصرف آب در ساختمان های اداری:‏

‏۱.‏ استفاده از کولرهای کم آب بر
‏۲.‏ جابجایی کولرها به محل هایی که کمتر در معرض تابش آفتاب باشند
‏۳.‏ استفاده از سایه بان برای کولرهای آبی ‏
‏۴.‏ در صورت امکان استفاده از سیستم های سرمایش موضعی به جای سیستم های مرکزی
‏۵.‏ کنترل مصرف آب برای ظرفشویی و پخت و پز در اداراتی که رستوران دارند و نصب کنتور ‏برای این محل ها ‏
‏۶.‏ استفاده از گیاهان همخوان با اقلیم برای فضای سبز ادارات‏
‏۷.‏ استفاده از کودهای متراکم شده به جای فضولات حیوانی در فضای سبز
‏۸.‏ انتخاب زمان آبیاری گیاهان فضای سبز در اوایل روز یا شب
‏۹.‏ استفاده از کودهای گیاهی آلی برای باغچه ها
‏۱۰.‏ جلوگیری از نشت شیر آلاتی که امکان جایگزینی آنها با شیرهای کاهنده نیست
‏۱۱.‏ استفاده از درفشان (پرلاتور) برای کلیه شیرهای قدیمی
‏۱۲.‏ کاهش تعداد دفعات چمن زنی
‏۱۳.‏ تنظیم تیغه ماشین زنی در حالت ماکزیمم برای حفظ حد اکثر رطوبت خاک و در نتیجه ‏حداقل نیاز به آبیاری فضای سبز
‏۱۴.‏ کنترل سرریز و نشت فلاش تانک ها
‏۱۵.‏ کنترل نشت شیر آلات و اتصالات
‏۱۶.‏ عدم آبیاری باغچه ها در روزهای بارانی
‏۱۷.‏ سعی در پرورش گیاهان مشابه از لحاظ نیاز آبی در کنار باغچه ها زیرا به زمانی یکسان برای ‏آبیاری نیاز دارند.‏
‏۱۸.‏ وجین علف های هرز فضای سبز تا از آب و مواد مغذی استفاده نکنند
‏۱۹.‏ خودداری از کاشتن گیاهان تزئینی و نصب فواره هایی که آب را در هوا پخش می کنند.‏
‏۲۰.‏ از شست و شوی وسایل نقلیه با آب شرب جلوگیری شود.‏
‏۲۱.‏ برای شیرهای معمولی حداقل درفشان نصب گردد.‏
‏۲۲.‏ کلیه لوله ها با توجه به شرایط آب و هوایی عایق کاری گردد تا در تایستان برای رسیدن به ‏آب سرد مقدار زیادی آب هدر داده نشود و در زمستان برای رسیدن به آب گرم
‏۲۳.‏ محل قرار گرفتن آب گرمکن در آبدار خانه با محل مصرف حد اقل باشد.( به علت ‏جلوگیری از هدر رفتن آب سرد داخل لوله)‏
‏۲۴.‏ از سر دوش های کاهنده برای دوش ها استفاده شود.‏

توصیه هایی جهت بهینه سازی مصرف در مکان های نظامی و انتظامی (پادگان و غیره)‏:

‏۱.نصب تجهیزات و شیر آلات (فلاش تانک ها،پرلاتور ها ،شیرهای پدالی و غیره)‏
‏۲.جدا سازی آبیاری فضای سبز از آب شرب و استفاده از آبیاری قطره ای ،بارانی و تغییر زمان ‏آبیاری از روز به شب جهت جلوگیری از تبخیر آب در روز
‏۳.کاشت گیاهان با مصرف آبی کم و سازگار با محیط های کم آب در فضای سبز
‏۴.استفاده از سیستم کارواش جهت شستشوی وسایل نقلیه و غیره در داخل پادگان
‏۵.استفاده از مخزن ذخیره جهت انتقال آب مصرفی در اوج مصرف با سایر ساعت ها
‏۶.جدا سازی انشعابات ساختمان های مسکونی از آب مصرفی پادگان
‏۷.استفاده از سایه بان برای کولر جهت جلوگیری از تبخیر آب
‏۸.عایق بندی لوله هایی که در معرض محیط قرار دارند
‏۹.استفاده از سیستم های مکانیزه ظرف شویی در آشپز خانه با ظرفیت کامل
‏۱۰. استفاده از مایع ظرفشویی به صورت کف در سرویس های بهداشتی جهت جلوگیری از ‏مصرف آب زیاد
‏۱۱.انجام فعالیتهای تبلیغاتی در پادگان و تذکر در برنامه های صبحگاهی
‏۱۲.استفاده از شیوه های با حد اقل آب جهت نظافت اماکن و استفاده از جارو برقی و دستی قبل ‏از شستشو مکان مورد نظر با آب
‏۱۳.استفاده از ماشین لباسشویی استاندارد و با ظرفیت کامل جهت شستشوی لباسهای سربازها به ‏جای شستشوی مستقل و دستی فعلی
‏۱۴.بکار گیری سیستم های تصفیه جهت استفاده مجدد از پساب خروجی برای آبیاری فضای سبز

آب در زندگی بشر اهمیت بنیادی دارد. از اینرو آب را مایه حیات گویند. در روز گرم تابستان وقتی شیر آب قطع می شود ، ضرورت وجود آب در زندگی انسان نمایان می گردد. انسان می تواند بدون غذا چند روزی را بگذراند ، اما بدون آب به زودی از پا در می آید.

• آیا می توانید روزی را تجسم کنید که آب نداشته باشید؟
• آیا آب را به بطور سالم و در حد نیاز استفاده می کنید؟
• آیا آب به اندازه کافی و در همه جا در دسترس بشر هست؟
• برای استفاده مطلوب از آب چه کار باید کرد؟ و غیره

موقعیت جهانی آب

مقدار آب موجود در کره زمین تقریبا ثابت بوده است. این آب به مصارف آشامیدن ، کشاورزی ، صنعت و … می رسد و زندگی بشر را بهبود می بخشد. اگر کره زمین از فضا روئیت شود ، رنگ طبیعی آن آبی دیده می شود یعنی کره ای که بیشتر سطح آن را آب پوشانده است. یعنی بخش اعظم سطح زمین را اقیانوس‌ها و دریاها فرا گرفته اند. از نقطه نظر حجم و اندازه ، در حدود ۹۷٫۲%از آبهای موجود در جو زمین و آب موجود در خاکها و آبهای زیرزمینی می باشند.

آب شیرین

انسان برای انجام فعالیت هایش به آب شیرین نیاز دارد. آب شیرین ، یعنی آبی که میزان نمکهای آن بسیار کم باشد. آب اقیانوس ها و دریاها شور هستند و استفاده از آنها نیازمند تصفیه کردن آنهاست که این امر به احداث مرکز تصفیه خانه آب با مکانیزم های پیشرفته تصویه نیاز دارد. هزینه بالای این امر سبب شده که انسان به آب های شیرین موجود در خشکیها و اتمسفر زمین قانع باشد. حجم آب شیرین در جهان بسیار کم و در حدود ۲٫۸% از حجم کل آب جهان است. برای مصرف آب شیرین اندک موجود در جهان محدودیت هایی هم وجود دارد ، زیرا مقداری از آبهای شیرین جهان به شکل یخ در یخچالهای قطبی و کوهستانی قرار دارد که به این صورت قابل بهره برداری نمی باشند. اما انسان به آبهای شیرین موجود در رودها ، دریاچه ها ، و آبهای زیرزمینی دسترسی دارد. البته آبهای زیرزمینی که در لایه‌های داخلی زمین موجود هستند ، لازمه دسترسی به آنها مسائلی همچون اکتشاف ، حفر چاه ، کانال کشی ، و به کار بردن دستگاههای پمپ آب ، ایجادتاسیسات و لوله کشی را در پی دارد.

گردش طبیعی آب

آبهای موجود در زمین همواره در حال تغییر شکل هستند. این آبها ، حالات مایع ، جامد و گاز به خود می گیرند ، جلوه‌های طبیعی آب بسیار وسیع است. مقداری از آن در زمین نفوذ کرده و آبهای زیرزمینی را تشکیل می دهد. قدری از آن هم در درون شاخه‌ها ، برگ‌ها ، تنه و ریشه درختان ذخیره می شود. آیا جلوه های دیگری از آب هم می شناسید؟

آب موجود در اتمسفر زمین بر اثر گردش طبیعی آن هر ۹ روز یک بار بین آسمان و زمین جابجا می شود. در هر سال این عمل چندین مرتبه تکرار می شود. حجم آبی که در هر سال به وسیله گردش آب در طبیعت فراهم می شود ، در حدود ۴۰۰۰۰ کیلومتر مکعب است. انسان با تکنولوژی امروزی می تواند ۲۵۰۰۰ کیلومتر مکعب آنرا مورد بهره برداری قرار دهد. ریزش های جوی در همه جای سیاره زمین یکسان نیست و در برخی جاها بارندگی بیشتر از سایر مکانهاست.

وضعیت آب های ایران

با توجه به قرار گرفتن ایران در نواحی خشک و بیابان ، مقدار بارندگی و حجم آبهای ایران کافی نیست. و ریزش های جوی نیز بطور یکنواخت صورت نمی گیرد. میانگین بارندگی سالانه در جهان در حدود ۸۰۰mm تبخیر واقعی و ۹۰۰mm تبخیر بالقوه می شوند. کشور ایران با اینکه ۱٫۱% از مساحت خشکی های جهان را داراست ، فقط ۰٫۳۴۵% از آبهای موجود در خشکیهای جهان را در اختیار دارد. از سوی دیگر در اغلب مناطق ایران ، ریزشهای جوی بصورت محلی و فصلی است که نیاز چندانی به آب برای کشاورزی در پاییز و زمستان نیست ، همچنین بارندگی به طور یکنواخت در کشور توزیع نمی شود.

محدودیت منابع آب و توزیع فصلی نامناسب بارندگی دال بر این است که بایستی منابع آبهای موجود سطحی و زیرزمینی را به خوبی شناسای و مطالعه کرده و با برنامه ریزی دقیق ، بهره برداری صحیح از آنها صورت گیرد. البته مردم ایران از اول با این مشکل مواجه بوده اند و با حفر قنات و کاریز ، بهره برداری از آبهای زیرزمینی را ابداع کرده اند. با احداث سد و بندهای متعددی نیز آبهای سطحی را مورد استفاده قرار می دهند.

آنچه باید بدانیم

• حجم آبهای شیرین قابل استفاده توسط انسان بسیار محدود است.
• میزان بارندگی سالانه ایران بسیار کمتر از میانگین بارندگی جهانی است.
• پراکندگی بارش در همه جای ایران یکسان نیست و بیشتر بارندگی در زمان نامناسب برای کشاورزی صورت می گیرد.
• برای بهره برداری صحیص از منابع آب بایستی ابتدا منابع را خوب شناخته و بر روی آنها برنامه ریزی دقیق انجام داد.

 

جواد میبدی مدیر کل دفتر نظام‌های بهره برداری و حفاظت آب و آبفا با اشاره به تاریخچه شکل گیری تشکل‌های آب بران در مدیریت آب کشور، گفت: تشکل‌های آب‌بران صرفاً به‌منظور تأمین، توزیع و انتقال آب توسط کشاورزان و با هدف کاهش تصدی‌گری دولت در بخش آب ایجاد شده‌اند و در مناطقی که مردم مشکلات عدم استفاده درست از آب را درک کرده و از نظر اجتماعی قابلیت ایجاد تشکل را داشته‌اند موفق بوده‌اند.

وی با اشاره به پیشینه مدیریت آب در ایران و نقش‌آفرینی مردم در بـهره‌برداری از منابع آب در گذشته و مهار و استحصال منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی باهمیاری مردم درساخت، بهره‌برداری وحفاظت از تاسیسات آبی، گفت: در نظام ارباب رعیتی، ایجاد کانال‌های انتقال آب از محل تأمین (بند، مظهر کاریز و قنات) تا مزرعه بر عهده رعیت بوده و آن‌ها نسبت به میزان آبی که دریافت می‌کردند در ایجاد شبکه آبیاری مشارکتی آمیخته با نوعی دانش بومی داشتند و مدیریت بهره‌برداری و نگهداری شبکه آبیاری با رعیت بوده که در این خصوص با انتخاب افراد کارآمد (میراب‌ها) امور تقسیم و توزیع آب اجرا می‌شده است.

میبدی ادامه داد: بعد از اصلاحات ارضی تشکل‌هایی ایجاد شد که در کنار مسائل مربوط به کشاورزی از جمله مسائل مربوط به کاشت، داشت، برداشت، بازاریابی، مکانیزاسیون و عملیات زیربنایی، مدیریت بهره‌برداری از آب، از جمله ایجاد شبکه‌های آبیاری و زهکشی و مدیریت توزیع و انتقال آب را نیز به عهده داشت که می‌توان به شرکت‌های سهامی زراعی، کشت و صنعت و تعاونی‌های تولید اشاره کرد.

وی با بیان اینکه، در سال ۱۳۴۹ با تصویب قانون تعاونی‌کردن تولید، شرکت‌های تعاونی تولید روستایی با هدف بهره برداری حداکثری از منابع آب و خاک کشور از طریق احداث شبکه‌های نوین آبیاری و تسطیح اراضی مزروعی، تأسیس شد، افزود: در اوایل انقلاب اسلامی، همزمان با فرایند خلع ید از بزرگ‌مالکان ارضی و انحلال واحدهای جمعی نظیر شرکت‌های سهامی زراعی و کشت و صنعت، با تشدید مسائل ناشی از خردی و پراکندگی اراضی، دوباره واحدهای بهره‌برداری جمعی و هدایت و سازماندهی دهقانان در چارچوب تشکل‌های نوین و به ویژه شرکت‌های تعاونی تولید روستایی با تأکید بر حفظ مالکیت و استقلال عمل کشاورزان پدید آمد.

مدیر کل دفتر نظام‌های بهره برداری و حفاظت آب و آبفا با بیان این مطلب که تشکل آب‌بران به عنوان یک نظام بهره‌برداری منابع آب و در راستای واگذاری مدیریت بهره‌برداری از منابع آب و با هدف مشارکت روستاییان در زمینه احداث و نگهداری شبکه‌های انتقال آب، مدیریت توزیع آب در روستا، حل مسائل آبیاری، نگهداری شبکه و مواردی نظیر این‌ها شکل گرفت، اظهار داشت: در این خصوص اداره کل تعاون برخی از استان‌ها با همکاری سازمان‌های آب منطقه‌ای به منظور نیل به اهداف از پیش تعیین‌شده خود تصمیم به طراحی و تشکیل شرکت‌های تعاونی آب‌بران در سطح روستاهایی که تمام یا بخشی از زمین‌های آن‌ها در پایاب سدها و بندهای احداث شده یا در دست احداث قرار داشته‌اند کردند.

*ایجاد شرکت‌های بهره‌برداری از شبکه‌های آبیاری و زهکشی

وی با بیان اینکه نخستین اقدام قانونی به منظور بهبود امور بهره‌برداری تاسیسات آبی ایجاد شرکت‌های بهره برداری از شبکه‌های آبیاری و زهکشی بود، افزود: در سال‌های اخیر برنامه‌ریزی و اقدام دولت برای جلب مشارکت مردم و خصوصی‌سازی به ویژه به استناد تفسیر اصل ۴۴ قانون اساسی صورت گرفت که به واگذاری امور دولتی در سطح بالاتر تاکید داشت.

جواد میبدی آنگاه با اشاره به اینکه، با نگاهی به سیر تاریخی تدوین قوانین و آئین‌نامه‌های مرتبط با آب درمی‌یابیم که به تدریج از اختیارات کشاورزان کاسته‌شده و بر مسئولیت‌های دولت افزوده شده‌است، گفت: با اجرای پروژه‌های توسعه منابع آب و خاک، در عمل وظایف بهره‌برداری و نگهداری از تاسیسات آبی و هزینه‌های سنگین آن بر عهده دولت قرار گرفت و احساس مالکیت نسبت به منابع و تاسیسات آبی در مردمان و جوامع محلی ذینفع از بین رفت به‌طوری‌که در نتیجه این فرآیند، کشاورزان و بهره‌برداران اغلب بدون داشتن سازمان مدیریتی و اجرایی به‌عنوان دریافت‌کننده خدمات بوده و کماکان دستگاه‌های دولتی به‌عنوان دست اندرکار اصلی مدیریت منابع و تاسیسات آبی عمل می‌کنند.

*وضعیت کنونی این تشکل‌ها

وی در ادامه با بیان اینکه در شرکت‌های سهامی زراعی، بهره‌برداران پس از عضویت در شرکت فقط به‌عنوان سهامدار و نیروی کار در داخل شرکت حضور داشته و نقشی در مدیریت کشاورزی و آبیاری نداشته‌اند، گفت: شرکت‌های تعاونی تولید یکی از اهداف اصلی و یازده‌گانه خود را به افزایش راندمان آبیاری در حوزه تحت پوشش شرکت اختصاص داده و هر گاه که مدیریت تعاونی جهت پیاده‌سازی اهداف تعاونی موفق بوده، به تبع مسائل آبیاری و آب حوزه تحت پوشش تعاونی نیز بیشتر مورد توجه قرار گرفته است و بالعکس، لذا چون تعاونی‌های تولیدعهده‌دار وظایف زیادی هستند، در مناطقی که آب حالت بحرانی ندارد، کمتر موفق بوده‌اند.

مدیر کل دفتر نظام‌های بهره برداری و حفاظت آب و آبفا سپس تعداد تعاونی‌های مختلف موجود را، حدودهزار تعاونی تولید و ۳۰ شرکت سهامی زراعی که الگوی نظام بهره‌برداری آب و زمین را پیاده‌سازی و مدیریت می‌کنند ذکر کرد ودر ادامه با بیان اینکه ازاین تعداد فقط ۱۰۷ مورد با شرکت‌های آب منطقه‌ای قرارداد دارند، افزود: تشکل‌های آب‌بران صرفاً به‌منظور تأمین، توزیع و انتقال آب توسط کشاورزان و با هدف کاهش تصدی‌گری دولت در بخش آب ایجاد شده‌اند و در مناطقی که مردم مشکلات عدم استفاده درست از آب را درک کرده و از نظر اجتماعی قابلیت ایجاد تشکل را داشته‌اند موفق بوده‌اند.

وی با بیان اینکه شرکت‌های تعاونی آب‌بران اعم از سطحی و زیرزمینی، دارای اساسنامه‌هایی هستندکه توسط وزارت تعاون مورد تأیید قرار گرفته است، گفت: جدای از اینکه این تشکل‌ها (تعاونی‌ها) توسط وزارت نیرو و وزارت جهادکشاورزی و با حمایت آن‌ها ایجاد می‌شوند اما سازمان حمایت کننده اصلی آن‌ها وزارت تعاون است.

میبدی در ادامه با اشاره به اینکه ایجاد تشکل‌های صنفی می‌تواند در افزایش مشارکت مردم در امور سیاسی و اجتماعی کشورها، مؤثر باشد و در اکثر کشورهای توسعه‌یافته این تشکل‌ها در تصمیم گیری‌های اقتصادی و سیاستگذاری‌های مرتبط با آن نقش ویژه‌ای دارند، گفت: تشکل‌های صنفی می‌توانند خواسته‌های خود را به سیاستگذاران انتقال دهند و زمینه‌های تدوین قوانین و مقررات مناسب و مطلوب برای توسعه اقتصادی را فراهم کنند و همچنین در سیاستگذاری و برنامه‌ریزی‌ها، می‌توانند در زمینه انتقال اطلاعات و تجارب تخصصی و ارتقاء سطح دانش عمومی اعضاء مؤثر واقع شوند.

وی در ادامه اضافه کرد: واقعیت این است که بخش کشاورزی ایران از نظر تعداد و تنوع تشکل‌های اجتماعی- صنفی ضعیف‌ترین بخش اقتصادی و اجتماعی کشور است وعلل عدم شکل‌گیری سازمان‌های حرفه‌ای و صنفی را می‌توان در خصوصیات و ماهیت بخش کشاورزی و زندگی مناطق روستایی و همچنین عوامل بیرونی نظیر نحوه سیاستگذاری دولت در حمایت از این بخش و عدم توجه به بهره‌گیری از مشارکت مردم در الگوهای مختلف توسعه‌ای و برنامه‌ریزی برای بخش کشاورزی و یا توجه به ضرورت بهره‌مندی از مشارکت مردم در قالب توجه صرف به تشکل‌های جمعی بدون توجه به اهداف جمعی دانست.

*کمک‌های دولت به تشکل آب بران

مدیر کل دفتر نظام‌های بهره برداری و حفاظت آب و آبفا کمک‌های دولت را به تشکل آب بران از دو منظر سطح کلان و سطح دو وزرات‌خانه نیرو و جهادکشاورزی که با مسائل آب و زمین ارتباط مستقیم دارند مورد بررسی قرار داد و در ادامه اذعان داشت: هماهنگی و تعامل و پیوند بین سیاست‌های مدیریتی و اجرایی با عرصه‌های کشاورزی در کشور مهم‌ترین اصلی است که در سطح کلان باید موردتوجه تصمیم سازان قرارگیردو در کنار این امر ایجاد یک نظام مدیریت مشارکتی پایدار در تمام دستگاه‌های کشور بخصوص بخش آب باهدف یکپارچه‌سازی و قانونمند نمودن فعالیت‌های مدیریت مشارکتی آب و ثبات در سیاست‌گذاری‌ها، قوانین و مقررات موجود و مرتبط به ایجاد تشکل‌ها و پشتیبانی از آن‌ها امری ضروری است.

وی ادامه داد: اجرای برنامه‌های توانمندسازی تشکل‌ها به‌گونه‌ای که بتدریج مسئولیت اداره امور را به دست‌گیرند و ارائه مشوق‌های مختلف جهت یکپارچه‌سازی اراضی از دیگر مواردی است که باید همواره به آن توجه نمود.

*هدایت تشکل‌های آب بران توسط وزارتخانه‌های نیرو و جهادکشاورزی

جواد میبدی ضمن تاکید بر اهمیت اقدامات وزارتخانه‌های نیرو و جهادکشاورزی در سازماندهی و توانمندسازی و هدایت فعالیت تشکل‌های آب‌بران، اظهار داشت: گسترش همکاری‌های مشترک به منظور استفاده بهینه از ظرفیت‌ها و امکانات طرفین در جهت پیشبرد اهداف و برنامه‌های منابع آب و خاک کشور از طریق پیاده‌سازی مدیریت مشارکتی آب و تقویت تشکل‌ها، تدوین و تهیه دستورالعمل‌ها، آئین‌نامه‌ها واستانداردهای لازم فنی و اجرایی، تنظیم تفاهم‌نامه‌های همکاری دولت (وزارت نیرو و جهاد کشاورزی) با تشکل‌های آب‌بران و پیاده‌سازی آن‌ها در عرصه آب و کشاورزی، کمک شگرفی به اجرایی‌کردن برنامه‌های حفاظت از منابع آب می‌کند.

وی ادامه داد: استفاده از سایر ظرفیت‌های تشکل‌های قانونی و رسمی کشور در راستای تقویت نهادهای مردمی و تحقق مدیریت مشارکتی آب و پرهیز از ایجاد تشکل‌های موازی، ارائه راهکارهای مناسب در جهت اعمال مدیریت تقاضا و تحویل حجمی آب، توسعه و پیاده‌سازی مدیریت مشارکتی منابع آب به عنوان الگوی نظام بهره‌برداری جدید در دشت‌های فاقد الگوی نظام بهره‌برداری مناسب، ارائه الگوی کشت‌اقتصادی متناسب با شرایط هر منطقه توسط وزارت جهادکشاورزی، ارتقای سرمایه‌اجتماعی در بخش کشاورزی و جامعه روستایی و بسترسازی برای پذیرش وظایف تصدی‌گری مرتبط با حفاظت و بهره‌برداری، از منابع آب توسط تشکل‌ها و واگذاری تصدی فعالیت‌های غیر حاکمیتی به کشاورزان، در راستای کاهش تصدی‌گری از دیگر وظایف این تشکل‌ها است.

وی با بیان این مطلب که تشکل آب بران سازمانی برای مدیریت و استفاده بهینه از آب با تأکید بر مشارکت تمامی گروه‌های ذینفع است که وظیفه آن تغییر روش “بالا به پایین ” دولتی و سازمانی به رهیافت مدیریت مشارکتی آب است، گفت: درصورتیکه فرآیند تشکیل تشکل‌های آب‌بران و واگذاری مسئولیت‌ها و وظایف مدیریت آبیاری به آن‌ها، به‌طور صحیح و از طریق مطالعات اجتماعی، مشارکتی و میدانی مناسب انجام پذیرد، این تشکل‌ها نقش کلیدی در توسعه پایدار و مدیریت بهینه مصرف آب کشاورزی خواهند داشت.

وی ادامه داد: از آن‌جا که ذینفعان و بهره برداران، اساس نظام بهره برداری را تشکیل می‌دهند و بدون مشارکت آنان مدیریت منابع آب امکان پذیر نیست، رویکرد مدیریت مشارکتی در حفاظت و بهره برداری از منابع آب با مشارکت بهره برداران در قالب تشکل‌ها و تعاونی‌ها اجتناب ناپذیر بوده و اگر تشکل‌های آب‌بران با محوریت و مدیریت بهره برداران تشکیل شود، می‌توان به احیا منابع آبی امیدوار بود.

*وظیفه و کارکرداصلی تشکل‌ها در ایران

مدیر کل دفتر نظام‌های بهره برداری و حفاظت آب و آبفا دو عنصر اساسی در رویکرد مدیریت مشارکتی منابع آب را بهره برداران از منابع (به عنوان شریک اجتماعی) و نهادهای دولتی – غیردولتی مرتبط با منابع آب دانست و افزود: در این فرآیند بهره برداران در پایین‌ترین سطح و نهادهای دولتی و غیردولتی در سطوح مختلف محلی، منطقه ای، استانی و ملی قرار دارند.

وی کاهش هزینه‌های اجرای پروژه‌ها، حل اختلاف و درگیری میان بهره برداران و ذینفعان، ایجاد بستر لازم جهت اعتمادسازی میان بهره‌برداران و نهادهای دولتی و سلامت و حفاظت بیشتر منابع آب و سرمایه‌های اجتماعی درجوامع را از پیامدهای عملیاتی نمودن مدیریت مشارکتی موفق دانست و ادامه داد: کشاورزان به عنوان مصرف کنندگان اصلی منابع آب نقش کلیدی در مدیریت مشارکتی این منابع دارند و تشکل‌های آب‌بران به‌عنوان یکی از روش‌های مدیریت مشارکتی، راه خوبی برای حذف مشکلات شبکه‌های آبیاری و زهکشی و مدیریت مصرف آب است.

میبدی با اشاره به اینکه، تشکل‌های آب‌بران در مدیریت مشارکتی منابع آب دربرگیرنده تشکیلاتی محلی است که هدف آن‌ها بهبود راندمان در مصرف آب کشاورزی با افزایش دانش، نگرش و مهارت کشاورزان است، اظهار داشت: هرچند مدیریت مشارکتی آب در عمل منجر به کاهش هزینه‌های دولتی، افزایش مسئولیت‌پذیری کشاورزان و مشارکت در نگهداری و استفاده از زیرساخت‌ها و در نهایت ارتقاء بهره‌وری آب می‌شود، اما در عین‌حال موجب آشنایی بهره‌برداران و ارتقا دانش آنان با تکنولوژی‌ها و فرآیندهای مدرن مورد استفاده در مدیریت منابع آبی به منظور افزایش بهره وری آب خواهد بود.

*جایگاه تشکل‌ها در برنامه‌های وزارت نیرو

وی بحران منابع آب وتبعات ناشی از آن را یکی از دغدغه‌های مهم صنعت آب کشور دانست و اضافه کرد: در زمان کنونی بخش آب به‌دلیل بهره‌برداری نامناسب با چالش‌هایی نظیر، افت آب‌های زیرزمینی و کاهش حجم ذخیره آن‌ها، خشک‌شدن چشمه‌ها و قنوات، تغییرات کیفیت آب و شورشدن آب‌های زیرزمینی، اتلاف آب و فقدان انگیزه کافی برای صرفه‌جویی آن، نشست زمین و تخریب منابع خاک و بهره‌برداری بی‌رویه و بیش از حد توان آبخوان‌ها در بسیاری از دشت‌های کشور روبرو است.

مدیر کل دفتر نظام‌های بهره برداری و حفاظت آب و آبفا افزود: وزارت نیرو مسئله تحقق مدیریت مشارکتی را به عنوان یکی از راهکارهای اصلی برون‌رفت از این بحران می‌داند و دراین راستا یکی از پروژه‌های اصلی طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب را پروژه پیاده‌سازی مدیریت مشارکتی تعیین کرده است.

وی گفت: ازجمله راه‌های ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا در منابع آب و جلوگیری از برداشت‌های بی‌رویه، دادن آگاهی به کشاورزان و ذینفعان، کاهش تصدی‌گری دولت و انتقال مدیریت آب از طریق تشکل آب‌بران به منظور استفاده بهینه از منابع آب با تأکید بر مشارکت تمامی گروه‌های ذینفع است.

جواد میبدی همچنین ضرورت حفظ و صیانت از منابع آب، توجه به مدیریت بهینه آب از طریق حضور و نقش‌آفرینی مردم و سازماندهی بهره‌برداران در قالب سازمان‌های اجتماعی (مدیریت مشارکتی آب) در سطح شبکه‌های آبیاری و زهکشی و منابع آب‌های زیرزمینی کشور را اجتناب‌ناپذیر دانست و افزود: در سال‌های اخیر سیاست‌ها و رویکردهای جلب مشارکت مردمی هم در سطح کلان و حکمرانی و هم در سطح عملیات و بهره‌برداری مورد توجه وزارت نیرو قرار گرفته است.

وی با اشاره به اینکه این موضوع در برنامه‌ها و راهبردهای وزیر نیرو در دولت دوازدهم به مجلس شورای اسلامی ارائه شده است افزود: در این برنامه بر استقرار حکمرانی خوب آب بر اساس اصول و فرآیند مدیریت بهم‌پیوسته منابع آب مبتنی بر مدیریت تقاضا در سطوح ملی، حوضه‌های آبریز و محلی و همچنین ایجاد و توسعه نهادها و تشکل‌های مردمی، نهایی‌کردن تدوین و تصویب سند جامع آب کشور با مشارکت همه ذینفعان، هماهنگی و همکاری با سازمان‌ها و مراکز مرتبط و ذینفعان جهت برنامه‌ریزی و اعلام “دهه همکاری ملی برای آب ” با هدف، بازنمودن کانال‌های تصمیم‌سازی بر روی ذینفعان و توسعه مشارکت‌پذیری در اجرای برنامه‌ها،‌ تقویت همکاری‌های بین‌رشته‌ای و چندانضباطه در داخل سازمان دولت و نیز با خارج از آن، بازسازی حکمرانی در عرصه آب با رویکرد جامعه‌محور و حضور فعال بخش خصوصی، شفاف‌سازی، پاسخگویی و گردش آزادانه اطلاعات تاکید شده است.

* جایگاه تشکل‌ها در برنامه‌های توسعه کشور

مدیر کل دفتر نظام‌های بهره برداری و حفاظت آب و آبفا با بیان اینکه در برنامه‌های پنجساله توسعه نیز، در قانون برنامه‌های اول توسعه، توجه دولت به مشارکت مصرف‌کنندگان معطوف گردیده به‌گونه‌ای که بخش آب وکشاورزی در سال ۱۳۷۰، جلب مشارکت مصرف‌کنندگان آب را در بهره برداری و نگهداری شبکه‌های آبیاری در دستور کار خود قرار داده است، افزود: در این راستا با توافق وزارتخانه‌های نیرو و کشاورزی و سازمان برنامه و بودجه، شرکت‌های بهره برداری از شبکه‌های آبیاری با هدف جلب مشارکت مصرف‌کنندگان آب تشکیل شد ولی در عمل مشارکت واقعی کشاورزان در مدیریت و بهره برداری این تاسیسات اتفاق نیفتاد.

وی ادامه داد: در قانون برنامه سوم تا پنجم توسعه نیز سعی شد تا زمینه و ساز و کار قانونی لازم برای تشکل کشاورزان فراهم گردد، به‌طوری‌که در بند (الف) ماده ۱۰۶ قانون برنامه سوم به دولت اجازه داده شد تا برای بهره‌برداری بهینه، آب را در انهار و شبکه‌های آبیاری و ایستگاه‌های پمپاژ و چاه‌های عمیق و نیمه عمیق بر اساس الگوی مصرف بهینه آب کشاورزی تخصیص داده و نسبت به تدوین و اجرای نظام بهره برداری، مشارکت بخش غیردولتی (حقابه داران و مالکان) در بهره برداری آب و خاک اقدام نماید. میبدی اضافه کرد: این تکلیف قانونی مجدداً در ماده ۱۷ قانون برنامه چهارم توسعه تنفیذ گردید و دولت مکلف شد اصلاح ساختار مصرف آب و استقرار نظام بهره برداری مناسب را برای دستیابی به افزایش بهره وری آب فراهم کند.

وی با بیان این مطلب که، اهمیت و ضرورت این مهم دولت را بر آن داشت که در سال ۱۳۸۷ با تصویب آییننامه اجرایی ماده (۱۱) قانون تشکیل وزارت جهادکشاورزی، به تفصیل به ابعاد و چارچوب استقرار نظام بهره برداری از آب کشاورزی و ارتقاء نقش مردم در شبکه‌های آبیاری و تعیین وظایف وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و نیرو در شکل گیری تشکل‌های آب بران بپردازد گفت: در ماده (۶) این آئین نامه دو وزارتخانه موظف شده‌اند قبل از ایجاد هرگونه سازه تأمین آب کشاورزی و شبکه‌های آبیاری و زهکشی، هماهنگی و اقدامات لازم را برای ایجاد و ساماندهی نظام‌های بهره برداری، به منظور مشارکت و تعامل مؤثر بهره برداران در کلیه مراحل مطالعه، اجرا و نیز پذیرش مسئولیت‌ها و اختیارات بهره برداری، نگهداری و مدیریت آبیاری از سازه‌های یادشده به عمل آورند.

مدیر کل دفتر نظام‌های بهره برداری و حفاظت آب و آبفادر ادامه اضافه کرد: در برنامه ششم توسعه ماده ۳۱ بند ر وظیفه “تکمیل زنجیره تولید محصولات کشاورزی از طریق اعطای کمک‌های فنی- اعتباری به تشکل‌های فراگیر کشاورزی و روستایی با هدف کمی ایجاد و ساماندهی ۱۳۸۰ تشکل آب بران تا پایان برنامه ششم ” برعهده وزارت جهادکشاورزی گذاشته شده است.

*اقدامات اجرایی شده و در دست اجرا

وی با اشاره به اینکه در سیاست‌ها و رویکردهای مورد اشاره، اقداماتی جهت تحقق و پیگیری این راهبردها و برنامه‌ها و همچنین بسترسازی در زمینه مشارکت بهره‌برداران و کشاورزان در مدیریت مشارکتی آب و خاک در حال انجام است گفت: اهم این اقدامات شامل درس‌گرفتن از تجربه‌های دو دهه گذشته و همچنین به دنبال تجربه اجرای پروژه الگویی “اجرای سیستم مدیریت مشارکتی آب در شبکه آبیاری تازه‌آباد- گلستان با همکاری فنی جایکا”، و به منظور عملیاتی‌نمودن سیاست‌ها و راهبردهای جدید وزارت نیرو مبنی بر تقویت ” رویکرد مدیریت مشارکتی” و ارتقاء ” نقش کشاورزان ذینفع در مدیریت منابع و تاسیسات آبی “، دستورالعمل ” توسعه و پیاده‌سازی مدیریت مشارکتی منابع آب زیرزمینی ” به عنوان یکی از زیرپروژه‌های طرح احیاء و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی، در سال ۱۳۹۴ تهیه و توسط وزیر وقت نیرو ابلاغ شده است.

جواد میبدی با بیان اینکه، به منظور تدوین الگویی در زمینه پیاده‌سازی مدیریت مشارکتی در آب‌های زیرزمینی، پروژه‌ای تحت عنوان “پروژه استقرار مدیریت مشارکتی جامع و پایدار منابع آب زیرزمینی” در شرکت مدیریت منابع آب ایران با همکاری موسسه مورانومیرای ژاپن تعریف شده است گفت: قرار است ایجاد مدیریت مشارکتی در منابع آب زیرزمینی در چهار دشت پایلوت شامل اسدآباد، رفسنجان، نیشابور و ارسنجان با استفاده از تکنیک “فراتسهیل گری ” و با تاکید بر آموزش و توانمندسازی کشاورزان و جامعه محلی، انجام گیرد که در مورد دشت نیشابور در استان خراسان جنوبی و ارسنجان در استان فارس انتخاب مشاور داخلی صورت گرفته است.

وی استفاده از ابتکار عمل‌های محلی که گاهاً با پیشنهاد برخی از تشکل‌های بهره‌برداران و کشاورزان به شرکت‌های آب منطقه‌ای در قالب انعقاد توافقنامه همکاری مشترک با شرکت‌های آب منطقه‌ای شکل می‌گیرد را مورد توجه وزارت نیرو دانست و افزود: اقداماتی در این خصوص در استان خراسان رضوی و کرمان (نظیر توافقنامه همکاری انجمن صنفی چاهداران مشهد و نیشابور با شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی، توافق شرکت احیای آب کویر با شرکت آب منطقه‌ای کرمان در دشت رفسنجان و …) در حال پیگیری است.

 مدیر کل دفتر نظام‌های بهره برداری و حفاظت آب و آبفا تصریح کرد: با توجه به پیچیدگی‌های کار مدیریت مشارکتی و عدم وجود تجربیات کافی در بخش آب زیرزمینی، تجربیات به دست آمده از این اقدامات می‌تواند در چارچوب “یادگیری در عمل ” به سایر دشت‌های کشور تعمیم داده‌شود.

تمام موجودات، گیاهان و انسان ها برای ادامه حیات نیازمند آب تمیز و سالم هستند زیرا در چرخه حیات اگر گیاهان با آب آلوده آبیاری شده و رشد کنند، خوراک حیوانات شده و از طریق آنها می توانند انواع بیماری ها و آلودگی ها را به انسان ها منتقل کنند و به این صورت چرخه حیات به مخاطره می افتد.

با تغییر شیوه های زندگی انسان ها شاهد استفاده از انواع و اقسام کودها و سموم شیمیایی برای کشت محصولات کشاورزی هسیتم و همچنین به دلیل بی توجهی جوامع انسانی بسیاری از زباله ها و فاضلاب ها به رودها و … رها شده و به این ترتیب منابع تامین آب آشامیدنی آلوده می شوند.

به دلیل خشکسالی های اخیر و برداشت بی رویه از آب های زیر زمینی با کمبود منابع تامین آب سالم در کشور مواجه هستیم این در حالی است که بی توجهی به طبیعت و نحوه صحیح دفع زباله ها و همچنین نبود سیستم فاضلاب شهری مناسب سبب شده تا اکنون بخش عظیمی از آبرفت ها در دل تهران با حجم عظیمی از پساب فاضلاب ها انباشته شوند و علیرغم برخی ادعا بدون هیچ گونه تخصصی می تواند مدعی شده که این آلودگی ها قابلیت نقوذ به سفره های زیر زمینی و حتی نفوذ به چاه های آب آشامیدنی را خواهند داشت.

در مقابل به دلیل بی توجهی ما انسان ها نسبت به سلامت خود و محیط اطرافمان، در نزدیکی رودخانه ها و سدها م یتوان رد پای انسان ها را در قالب زباله های فراوان مشاهده کرد که برای مشاهده این مدعا مسوولان محترم وزارت نیرو می توانند به رودخانه های منتهی به سد جاجرود و در نزدیکی فشم و لواسان مراجعه کده و انواع و اقسام زباله های برجا مانده از تفریحات شهروندان را ملاحظه کنند.

در کنار این موارد می توان به سایر علل آلودگی آب ها نیز اشاره کرد.

فلزات سنگین

 فعالیت‌هایی مانند حفر معدن و ساختمان‌سازی ممکن است مقادیر زیادی از فلزات سنگین را به منابع آب زیرزمینی مجاور وارد کند. برخی از باغ‌های قدیمی ممکن است حاوی مقادیر زیادی آرسنیک باشند که زمانی به عنوان آفت‌کش به کار می‌رفت. این فلزات در مقادیر بالا برای سلامتی خطرناک هستند.

سرب و مس

 وسایل لوله‌کشی خانگی شایع‌ترین منبع سرب و مس در آب آشامیدنی هستند. آب ممکن است به تدریج باعث خورده شدن لوله‌ها شود و این مواد به درون آب خانه نشت کند. میزان اسیدی یا قلیایی بودن آب خانه ها  در میزان خورده شدن لوله‌ها موثر است. درجه حرارت یا میزان مواد معدنی آب هم در این زمینه نقش دارد. سرب و مس در لوله‌ها، سه‌‌راهی‌ها یا سایر وسائل  مربوط به آب مانند شیرها و سینک ظرفشویی به کار می‌روند.

 فاضلاب‌های خانگی

 دفع نادرست ترکیبات خانگی که به طور بسیار رایجی مورد استفاه قرار می‌گیرد، ممکن است آب‌های زیرزمینی را آلوده کند. از جمله این مواد حلال‌‌‌ها، روغن موتور استفاده شده، رنگ‌ها، حلال‌های رنگ‌ها. حتی صابون و مواد شوینده و پاک‌کننده ممکن است نهایتا آب آشامیدنی را آلوده کنند. این وضعیت معمولا هنگامی که چاه‌های فاضلاب و سپتیک تانک‌ها نامناسبی مورد استفاده می‌گیرد، رخ می‌دهد.

کود‌ها و آفت‌کش‌ها

 کشاورزان برای افزایش رشد محصولات وجلوگیری از آسیب حشرات از کودها و حشره‌کش‌ها استفاده می‌کنند. این ترکیبات همچنین در باغ‌های حومه شهر نیز به کار می‌رود. مواد شیمایی در این ترکیبات ممکن است نهایتا به آب‌‌های زیرزمینی راه یابد. این نوع آلودگی به انواع و مقادیر مواد شیمیایی مورد استفاده و کاربرد آنها بستگی دارد. شرایط محیطی محلی مانند نوع خاک یا میزان بارش باران و برف فصلی نیز بر این نوع آلودگی موثر است.

بسیاری از کودها حاوی اشکالی از نیتروژن هستند که می‌تواند به صورت ماده زیان بار نیترات درآید. این نیترات به سایر منابع نیترات که در بالا ذکر شد،اضافه می‌شود. برخی از سیستم‌های زهکشی زیرزمینی در کشاورزی کودها و آفت‌کش‌‌ها را در خود جمع می‌کنند. این آب آلوده می‌تواند باعث آلودگی آب‌های زیرزمینی و نهرها و رودخانه‌های محلی شود. به علاوه مواد شیمیایی مورد استفاده برای نابود کردن حشرات و سایر بندپایان مزاحم در ساختمان‌ها نیز ممکن است آلاینده باشد. باز میزان مشکل ایجاد شده به مقدار و نوع ماده  شیمیایی مورد استفاده برای این کار دارد. همچنین نوع خاک و مقدار آبی که از خاک می‌گذرد، در میزان آلودگی موثر است.

فضولات انسانی و حیوانی

در فضولات انسانی و حیوانی، نیترات و باکتری به عنوان دو ماده آلاینده بسیار مهم یافت می‌شوند.

چاه‌های فاضلاب می‌توانند باعث آلودگی باکتریایی و نیتراتی آب شوند. همچنین دامداری‌‌های که از تعداد فراوانی از حیوانات مستعد تولید این دو ماده هستند.

فاضلاب‌های صنعتی

 بسیاری از مواد شیمیایی زیانبار به طور گسترده‌ای در صنایع و کارخانجات محلی استفاده می شوند که در صورت دفع نامناسب ممکن است باعث آلودگی آب‌ آشامیدنی شوند.

 کارخانه‌های محلی: اینها شامل کارخانه‌های مجاور، طرح‌های صنعتی، و حتی کسب‌وکارهای کوچکی مانند پمپ بنزین و خشک‌شویی‌ها می‌شود. در همه این مکان‌ها به انواع گوناگونی از مواد شیمیایی به کار می‌رود که به دفع با مراقبت دقیق دارد. دفع نادرست و رها شدن این مواد شیمیایی یا پسمانده‌های صنعتی می‌تواند منابع آب زیرزمینی را تهدید کند.

نشت تانک‌ها و لوله‌های زیرزمینی: فراورده‌های نفتی، مواد شیمیایی و فاضلاب‌هایی که در محفظه‌ها یا لوله‌های زیرزمینی ذخیره می‌شوند، ممکن است نهایتا به آب‌های زیرزمینی راه یابند. این لوله‌‌ها و تانک‌ها اگر به درستی ساخته یا نصب نشوند، نشت خواهند داد. تانک‌ها یا لوله‌‌های فولادی ممکن است به مرور زمان خورد شوند. امکان نشت تانک‌های حاوی نفت یا مواد شیمیایی در مزارع قدیمی و به حال خود رها شده بسیار زیاد است.

محل‌های جمع‌آوری فاضلاب: بسیاری از محل‌های جدید جمع‌آوری فاضلاب‌ها و پسماندها طوری ساخته شده‌ند که نشت نکنند. اما بروز سیلاب‌ها ممکن است از این موانع بگذرد و آب آلوده شود. در محل‌های قدیمی نگهداری فاضلاب که به درستی ساخته نشده‌اند، ممکن است انواع مختلفی از مواد آلاینده به آب‌های زیرزمینی نشت کند.

 باتوجه به موارد گفته شده بهتر است :

*در مصرف آب صرفه جویی شود زیرا این کار مانع کمبود آب سالم شده و همچنین میزان  آب آلوده ای که نیاز به تصفیه دارد را کاهش می دهد.

* رنگ، روغن و مواد زباله را درون سینک ظرفشویی، راه‌آب حمام و دستشویی و یا توالت نریزید.

* از پودر لباسشویی، مواد تمیز کننده خانگی و صابون و شامپو استفاده کنید.

* از کودها و یا حشره کش ها زیاد استفاده نکنید.

*زباله ها را در رودخانه، دریاچه، جوی آب و … نریزید.

*هر از چندی وضعیت لوله کشی داخلی را از نظر پوسیدگی و نشت و هدر رفت آب کنترل کنید.

بر اساس آخرین آمار تهرانی ها تنها در روز گذشته ۲میلیون و ۶۰۱ هزار و ۳۳۳ متر مکعب مصرف آب داشته اند که در قیاس با مدت مشابه سال قبل افزایش قابل توجهی نداشته است.